منظر جدید تالاب انزلی پس از نابودی

تالاب

تالاب از پدیده های طبیعی است که می تواند چرخه زیستی بسیار غنی را در بستر خود پدید آورد. مکانی که در آن آب با جریان بسیار اندکی جمع شده و نیزار، پوشش گیاهی غالب آن است. از زیباییهایی که توریستها را به این مردابها جلب می کند رویش گلهای خاص و زیبا است که امروزه همین موضوع تبدیل به تهدیدی بسیار بزرگ برای ادامه زندگی اکولوژیکی این مکانها شده است.

ترکیب اکوسیستمهای خشکی و دریایی در این مکانها موجب پدیدار شدن زیستگاه های متنوع پرندگان و آبزیان می شود. از اقدامات بشر برای حفظ این تالابها می توان به کنوانسیون رامسر در 1971 اشاره کرد. این گزارش به بررسی منظر جدید تالاب انزلی پس از نابودی خواهد پرداخت چرا که با وجود مشکلاتی که این تالاب امروزه با آن دست به گریبان است، نابودی آن، دور از انتظار نیست.

وضعیت فعلی تالاب انزلی

تالاب انزلی با وسعتی بالغ بر 193 کیلومتر مربع در کرانه جنوب غربی دریای خزر در استان گیلان واقع در شمال ایران قرار دارد. (JICA, 2005) در فروردین ۱۳۹۴، مدیر کل حفاظت محیط زیست گیلان، ورود سالانه 250 هزار متر مکعب رسوبات رودخانه و روزانه هزار تن فاضلابهای خانگی، صنعتی، بیمارستانی را موجب کاهش عمق این تالاب از 9 متر در سال 54 به یک متر در سال جاری دانست. (خبرگزاری تابناک، 1394)

در بازدید از این تالاب، عناصر و عواملی مشاهده می شود که حیات آن را مختل کرده و باعث نابودی روز افزون این تالاب شده بودند که عبارتند از: تخلیه فاضلابهای شهری و … به طور مستقیم به تالاب، تردد بیش از حد قایقهای موتوری که باعث ایجاد موج و عقب بردن پوشش گیاهی آنجا می شد، ساخت یک اسکله که به مانند سدی سرعت خروج آب از تالاب را کم کرده، موجب باقی ماندن رسوبات رودخانه ای در تالاب شده و عمق تالاب را کاهش داده بود، باقی ماندن لاشه قایقها و کشتیهای قدیمی در تالاب که خود نیز بر دبی و چرخه اکوسیستم تالاب بسیار موثر هستند.

با نگاهی به تالاب انزلی، می توان دریافت که این تالاب نه تنها یک کانون فرهنگی بسیار قوی و پیوندی بین شهرهای مجاور خود، از قبیل انزلی، صومعه سرا و رشت به وجود آورده بلکه منبع درآمدی برای مردم محلی آنجا از قبیل ماهیگیران، قایقرانان، محافظان محیط زیست و … نیز محسوب می شود.

وضعیت پس از نابودی تالاب

با توجه به بررسیها و مشاهدات انجام شده، پیش بینی وضعیت تالاب انزلی بعد از پر شدن با رسوبات، کار سختی نیست. با توجه به روند فعلی توسعه زمینهای کشاورزی و استفاده از زمینهای اطراف تالاب، قسمت بزرگی از تالاب بعد از نابودی به زمین های کشاورزی تبدیل خواهد شد و همچنین در قسمتی که رودخانه پیر بازار به تالاب می ریزد شاهد توده ای از زباله خواهیم بود.

در دیگر نقاط تالاب می توان زمینهای باتلاقی را دید که در آنها قایقهایی که امروزه در تالاب تردد کرده و آن را آلوده می کنند، به گل نشسته اند و صرفاً خاطره ای حسرت برانگیز از آن دوران اند. این زمینها نه تنها دیگر توریستی را به خود جلب نمی کنند بلکه با تجمع حشرات و آلودگیهای متنوع سبب سلب آسایش اهالی خواهند شد.

نتیجه گیری

تالاب انزلی یک منظر طبیعی – شهری بسیار با ارزش است که خود تشکیل دهنده هویت منطقه و مکانی برای امرار معاش اهالی است. در سالهای آتی اگر روند نابودی تالاب با همین روند ادامه یابد، تالاب به باتلاقی تبدیل می شود که همچون زباله دانی برای منطقه خواهد بود. (بخش شرقی) در بهترین حالت، اهالی در زمینهای کمی خشک تر به کشاورزی می پردازند (بخش جنوب غربی) و قسمتهایی از تالاب، تبدیل به زمین کشاورزی می شود.

با طرحهایی که امروزه برای استفاده از باتلاقهای اینچنینی در جهان مطرح است نهایتاً قسمتهایی که در آن قایقهای به گل نشسته قرار دارند (قسمت جنوب غربی) به پارکهای موضوعی تبدیل خواهند شد تا در جهت بهبود وضع به وجود آمده گامی بردارند. قسمت غربی هم به صورت دریاچه ای کوچک باقی خواهد ماند. بنابراین بهتر این است که به جای صرف هزینه گزاف در آینده برای تالاب مرده، اکنون به فکر احیای تالاب بوده و از انهدام این منظر طبیعی و هویت مناطق وابسته به آن جلوگیری کرد.

منابع

• مهندسین مشاور رویان. 1384. مطالعات طرح جامع گردشگری تالاب انزلی. سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی.
• سایت خبری – تحلیلی تابناک. 1394. کاهش عمق تالاب انزلی، کمتر از یک متر. کد خبر: 495681. 8 اردیبهشت.

مقاله­ حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه شهید رجایی، دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب و علوم تحقیقات به استان گیلان در اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ است که با راهنمایی اساتید حاضر در سفر تنظیم شده است.