ترجمه عمل تغییر یک متن یا گفتار از یک زبان به زبان دیگر است. برای واژه «ترجمه» تعاریف مختلفی از سوی متخصصان فن بیان شده است:
ترجمه عبارت است از پیدا کردن نزدیکترین معادل طبیعی پیام زبان مبدا در زبان گیرنده، نخست از لحاظ معنایی و دوم از لحاظ سبک؛ بطوری که پیام نوشتاری در زبان اول را با همان پیام در زبان دوم جایگزین کند.
همانطور که از این تعریف بر می‌تابد، تعریف دقیق و فنی ترجمه کار چندان ساده‌ای نیست و بیشتر تعریف‌هایی که تاکنون ارائه شده‌اند غالباً آن قدر کلی و نظری است که عملاً هیچ گرهی از مشکلات مترجمان در کار ترجمه نمی‌گشاید. هر مترجم پس از سال‌ها ترجمه، تعریف تازه‌ای از کار ترجمه استنباط می‌کند که باز هم اغلب برای خودش قابل فهم است و نمی‌تواند هیچ‌گونه رهنمود عملی در اختیار مشتاقان کار ترجمه و مترجمان تازه‌کار قرار دهد.
اما کافی است بدانیم مطلوب‌ترین نوع ترجمه زمانی تحقق می‌یابد که تأثیر آن متن در خواننده زبان مبدأ به خواننده زبان مقصد نیز منتقل شود. به عبارت ساده‌تر، ترجمه عبارت است از برگردان متنی از زبان مبدأ به زبان مقصد بدون کوچکترین افزایش یا کاهش در صورت (Form) یا معنی (meaning). این تعریف اگر چه دقیق است اما عملی نیست زیرا هیچ پیامی را نمی‌توان بدون تغییر در صورت و معنی از زبانی به زبان دیگر منتقل کرد.
این مسئله به ساختارهای متفاوت زبان‌ها بر می‌گردد. باید دقت داشته باشیم که همیشه از جایگزینی مواد متنی زبان مبدأ با مواد متنی معادل از زبان مقصد، یک ترجمه خوب حاصل نمی‌شود، زیرا یک ترجمه به نظام‌های زبان مبدأ و مقصد، هدف مترجم از ترجمه متن، مخاطب یا خواننده متن و نوع سبک و سیاق متن مورد ترجمه بستگی دارد و انتخاب یک ترجمه از میان ترجمه‌های مختلف نیز باید با در نظر گرفتن این عوامل صورت گیرد.
ویژگیهای یک ترجمه خوب
یک ترجمه خوب باید از دو ویژگی برخوردار باشد:
- باید دارای دقت / صحت (accuracy) باشد، یعنی ترجمه باید دقیق باشد و دقیقاً همان معنا، مفهوم، سبک و لحنی را داشته باشد که متن اصلی دارد و از نزدیکترین معادل در زبان مترجم برای مطلب مورد ترجمه -با حفظ مشخصات متن اصلی تا آنجا که ظرفیت زبان اول ایجاب کند و عجیب و دور از ذهن ننماید- استفاده شده باشد.
- باید از سلاست و روانی (fluency) برخوردار باشد؛ یعنی باید روان و طبیعی باشد و به اصطلاح جملات آن مصنوعی و ترجمه‌گون نباشد. به عبارت دیگر زمانی که یک گویشور زبان مقصد آن ترجمه را می‌خواند آن را به عنوان یک نوشته طبیعی در آن زبان قبول داشته باشد.
یک مترجم خوب آن است که موارد زیر را در ترجمه رعایت کند:
- مفهوم متن اصلی را برساند. ترجمه تحت‌الفظی گاهی به نامفهوم شدن جمله می‌انجامد؛
- انتخاب صحیح واژگان (مشتری: – ، کارفرما: + )؛
- لحن نویسنده در آن حفظ شده باشد و مترجم زبان خاص و متناسب را دریافته باشد؛
- در برگرداندن جملات رشته کلام نویسنده رعایت شده باشد؛
- اجتناب از به کارگیری فعل اول شخص؛
- استفاده از ضمیر به جای اسم (اسم دو یا چند بار تکرار نشود)؛
- متن ترجمه شده از نظر دستوری با متن اصلی تطابق داشته باشد؛
- توجه به اجزا جمله انگلیسی و برگردان صحیح آن در فارسی؛
- توجه به جایگیری اجزا مختلف جمله در دستور زبان فارسی؛
- پرهیز از طولانی شدن بی‌دلیل جملات (ساده نویسی و روان نویسی)؛
- رعایت علایم نگارشی و نقطه گذاری و اصول فاصله.
چگونه یک مترجم خوب شویم؟
شاید بهتر باشد در ترجمه متن، کمی درباره موضوع مطالعه داشته باشید و با این کار دانش عمومی خود از موضوعات مختلف را بیشتر کرده و به مرور تسلط علمی خود بر مسائل مختلف را افزایش دهید.
برای ترجمه متون به شکل ساده، ابتدا بایستی سه عنصر فاعل، فعل و مفعول را از هم منفک و جدا کرد و سپس به کمک علم معنی لغات، برای هر یک از کلمات، برابر و معادل دقیق فارسی و متداول را پیدا کرده و در نهایت، با توجه به تقدم و تاخر کلمات، ترجمه آن را بازنویسی کرد.
در پایان، برگردان و رعایت فاعل، مفعول و فعل با توجه به زبان و ادبیات فارسی سعی در سلیس و روان نوشتن متن شود؛ در صورت لزوم یک جمله طولانی به چند جمله کوتاه بیان شود و یا از کلمات ربط مناسب استفاده شود.
در بکارگیری و انتخاب افعال دقت شود:
- در زبان فارسی مصدر “باشیدن” اصلاً وجود ندارد و این فعل غلط، اغلب به جای فعل‌های “است” و “هست” به کار می‌رود، لذا از بکارگیری کلماتی نظیر “می‌باشد” اجتناب شود.
- فعل “می‌گردد” در معنای “می‌شود” به کار گرفته می‌شود که کاملاً غلط است. فعل “می‌گردد” به معنای می‌چرخد، گردش (نه به معنای تفریح) یا جست‌وجو کردن است.
در ترجمه متن علمی باید دقت شود که تنها یک ترجمه برای یک اصطلاح استفاده شود. این یکدستی در ترجمه اهمیت بسیاری دارد. اگر در میانه ترجمه تصمیم گرفتید که معادل دیگری برای کلمه‌ای قرار دهید، اطمینان حاصل کنید که در تمام بخش‌های متن این تغییر را اعمال کردید.
به خاطر داشته باشید که معمولاً در متون علمی از علامت اختصاری زیاد استفاده می‌شود. بهتر است که در ترجمه آنها از معادل استفاده شود. اگر تمایل دارید که علامت اختصاری را به کار ببرید، بهتر است در اولین مواجهه با آن، معادل کامل آن را ذکر کنید.
مترجم باید
- محتوای متن و قصد نویسنده را بخوبی درک کند.
- از دانشی وسیع در زبان مبدأ و مقصد برخوردار باشد.
- از ترجمه لفظ به لفظ که هم به مفهوم متن اصلی و هم به زیبایی آن لطمه وارد می‌کند، بپرهیزد.
- شکل‌های گفتاری رایج و متداول در دو زبان را بشناسد و به کار گیرد.
- از طریق انتخاب و ترتیب مناسب کلمات، تأثیری همه جانبه و لحنی مناسب متن اصلی به ترجمه ببخشد.
نکته آخر اینکه به یاد داشته باشید:
خوب ترجمه کردن امری است که مستلزم تمرین و ممارست است و لازم است چندین بار ترجمه کنید و فضایی باشد تا بتوانید نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنید و دوباره یک کار جدید ترجمه کنید؛ سایت معمار منظر این امکان را برای شما فراهم آورده است.
اگر دانشجو هستید بهتر است از ترجمه متن‌های درسی رشته دانشگاهی خود شروع کنید، چرا که با واژه‌های تخصصی متن آشنا هستید و کمک شایانی نیز به بهبود وضعیت تحصیل شماست. همچنین اگر فارغ‌التحصیل شده‌اید، ترجمه متون تخصصی شما را در بروز نگاه داشتن علم و اطلاعاتتان یاری می‌کند.
سایت معمار منظر پذیرای مقالات و مطالب پیشنهادی شما جهت ترجمه و انتشار است، لذا مقتضی است قبل از اقدام به ترجمه فرم مربوطه را تکمیل کنید.
سردبیر بخش ترجمه سایت معمارمنظر
