مقدمه
تالاب میانکاله به عنوان بخشی از شبه جزیره میانکاله، از زیباترین تالابهای جهان محسوب می شود و در فهرست ذخیره گاههای طبیعی زیست کره نیز ثبت شده و از زیستگاههای مهم و با ارزش پرندگان آبی و خشک زی است. این تالاب زیبا سالانه پذیرای گروههای طبیعت گردی و گردشگری بسیار و یکی از بهترین مناطق برای برگزاری تورهای پرنده نگری است.
از عمده ترین جاذبه های طبیعی و زیست محیطی تالاب میانکاله، پوشش گیاهی ویژه و حیات وحش منحصربفرد آن است و چشم اندازهای ساحلی، بیشه ای و خلیج گرگان، این بخش از استان مازندران و سواحل خزر را به یکی از جالب ترین نقاط گردشگری تبدیل کرده است. (درویش صفت، ۲۰۰۶)
گونه های جانوری شبه جزیره و تالاب میانکاله
شبه جزیره میانکاله در واقع منطقه حیات وحش حفاظت شده ای است که در سراسر سال میزبان جمعیت کثیری از گونه های مختلف پرندگانی است که از تالاب میانکاله به جهت برخورداری از شرایط مناسب زیستی، منابع تغذیه ای و آب و هوایی معتدل، جهت زمستان گذرانی یا تابستان گذرانی و جوجه آوری به آن مهاجرت می نمایند.
گونه های جانوری شاخص این محدوده، شامل گرگ، شغال، روباه، جوجه تیغی، گربه جنگلی، گراز و فک دریای خزر، پرندگان (فلامینگو، دراج (بومی)، شاهین، بحری و زنگوله بال (مهاجر عبوری)، ماهیها (کپور، کفال، کلمه، ماهی سفید، سوف، ماش و کاراس) است.
گونه های جانوری کمیاب و در خطر انقراض تالاب میانکاله نیز عبارتند از قوی فریادکش، پلیکان پاخاکستری، فلامینگو، اردک سرسفید، عروس غاز، غاز پازرد، طاووسک، چنگر و مرگونس سفید. این جانوران در فهرست ممنوعیت تجارت جهانی پرندگان در معرض خطر قرار گرفته اند. (واحدی و یاسری، ۲۰۱۱) در مشاهده میدانی که از تالاب میانکاله انجام شد، گونه های جانوری چندانی دیده نشد که این خود می تواند زنگ خطری برای وضعیت این اکوسیستم باشد.
گونه های گیاهی تالاب و شبه جزیره
در مجموع 20۳ گونه گیاهی از 81 تیره در میانکاله شناسایی شده که 6۳ گونه آن از درختان و درختچه ها هستند. گیاهان میانکاله با توجه به شرایط خاک منطقه بیشتر از گیاهان آبزی، شن دوست و شورپسند به شمار می روند. ضمن آن که قسمت وسیعی از شبه جزیره میانکاله مرتع است که منحصراٌ جهت چرای دام مورد استفاده بوده و پوشش این اراضی را نباتات مخصوص مرتعی و چمنی تشکیل داده اند و قسمت دیگری از اراضی شوره زار بوده و زمین دارای پوششی ضعیف و گیاهان مقاوم به شوری است. (واحدی و یاسری، ۲۰۱۱) چنانچه در تالاب دیده شد، به علت خشکی نسبی تالاب، پوشش گیاهی غالب، بوته های شن دوست و شورپسند بود.
چالشها و راهکارها
تالاب بخشی از شبه جزیره میانکاله است که در منتهی الیه جنوب شرقی دریای خزر با بیش از 24 هزار هکتار مساحت قرار دارد. تحقیق راهبردهایی چون جلوگیری از آلودگیهای صنعتی، کشاورزی، صوتی، جلوگیری از توسعه صنعتی و عمرانی، مبارزه با صید و شکار غیر مجاز، ساماندهی احشام و کنترل صید، تدوین قوانین، توجه به تحقیقات با مدیریت یکپارچه و اجرای طرح جامع از طریق فرهنگ سازی و مشارکت اهالی بومی به ویژه با محوریت گردشگری را برای حفاظت یکی از با اهمیت ترین ذخیره گاههای زیستی پیشنهاد می نماید. از جمله راهکارهای مورد نظر برای حفاظت اکوسیستم تالاب به موارد زیر می توان اشاره کرد:
- جلوگیری از تغییر کاربری جنگلها و اراضی کشاورزی
- جلوگیری اثر زباله ها و آلودگی و نوری
- سازماندهی صیادی و حفظ بهبود حیات جانداران
- خودداری از فعالیتهای عمرانی مخرب در مناطق اصلی حیات وحش
- برگزاری مسابقات هنری و ورزشی همخوان با محیط زیست با هدف فرهنگ سازی
- برگزاری سمینارها و همایشهای مرتبط با حفاظت میانکاله
نتیجه گیری
در نهایت باید گفت که حفاظت و جلوگیری از تغییر در حوزه آبخیز زیست بوم، توجه به شکنندگی، آسیب پذیری و توانایی محدود، توقف در برداشت شن و ماسه از رودخانه های مرتبط، استفاده از تجهیزات محافظتی کافی، جلوگیری و لزوم کاهش ترددهای وسیل نقلیه غیر ضروری در منطقه، مبارزه جدی تر با صید و شکار، ضمن بهبود بخشی به توان اکولوژیک آن، جمعیت دوستداران حال حاضر و نسل آینده را به حفظ و بقاء محیط زیست و اکوسیستم میانکاله امیدوار می کند.
منابع
- Darvishsefat, A. 2006. Assistance of ecology and biodiversity. Iranian Environmental Protection Organization. Atlas of protected areas of Iran. 157p.
- Vahedi, A. and Yasari, E. 2011. Diversity of medicinal plants in the bio spherical reservation areas of Iran. Journal of American science. 949- 953.
مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، شهید بهشتی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به استان گلستان در اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.
