گردشگری و پیامدهای آن
براساس تعریف سازمان جهانی جهانگردی (WTD) گردشگری شامل کلیه فعالیتهایی است که گردشگران انجام می دهند و گردشگران کسانی هستند که به قصد گذران اوقات فراغت، کسب و کار و اهدافی دیگر مدتی (کمتر از یکسال) را در سفر و اقامت خارج از محل اقامت خود می گذرانند (رنجبریان، زاهدی، 1391). گردشگری در عصر حاضر به عنوان صنعت بدون دود، توانمندیها و طرفداران بسیاری دارد و توسعه آن به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته، عامل موثری در مقابله با فقر است و موجب افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیماری و رونق اقتصادی و در نتیجه بهبود کیفیت زندگی مردم می شود (حسنی، 1394).
اهمیت و نقش اقتصادی گردشگری نباید باعث غفلت از سایر ابعاد آن به ویژه بعد فرهنگی شود. توسعه گردشگری جامعه میزبان را دستخوش پیامدهایی می کند که برخی از آنها مثبت و برخی نیز منفی تلقی می شوند؛ تفاوت مسائل فرهنگی بین گردشگر و جامعه میزبان یکی از تأثیرات مخرب و منفی گردشگری است که در نهایت منجر به تهدید امنیت اجتماعی جامعه میزبان می گردد. (محکم کار،حلاج، 1392)
تحلیل نمونه ها
به طور مثال در روستای ماسوله از توابع استان گیلان، خیل عظیم گردشگران در سال سبب شده تا روند زندگی و معیشت در روستا دستخوش تغییرات اساسی گردد تا به آنجا که حیات روستا و اقتصاد آن تا حد زیادی وابسته به گردشگر شده است. این امر باعث شده که جنبه شناختی نشانه ها و بازنمایی هویت بومی در ماسوله کمرنگ گشته و احساس وابستگی به آنها کمتر شود تا جایی که در برخی موارد این نشانه ها از بین رفته است.
مثلاً دیگر کمتر در این روستا دیده می شود که افراد در زندگی روزمره شان از لباس بومی منطقه استفاده کنند و استفاده از این پوشش تنها به گرفتن عکسهای یادگاری گردشگران منتهی شده است. همچنین ازدحام گردشگران در بخشهایی از سال به حدی است که خوی مهمان نوازی، از خصوصیات بارز مردم این منطقه را کمرنگ می کند.
در مقابل در روستای بلبر که در ادامه مسیر روستای هورامان تخت و از توابع هورامانات کردستان واقع شده و به دلیل مسیر سخت و تا حدودی نامناسب و مقیاس کوچکتر نسبت به هورامان کمتر شناخته شده و گردشگران کمتری را در خود می بیند، همچنان فرهنگ بومی خود را حفظ کرده است و این امر را می توان در تمام جنبه های زندگی ساکنین و منظر روستا مشاهده کرد.
در این روستا اقتصاد وابسته به گردشگری نیست و اکثر اهالی باغدار هستند و امور مربوط به گردشگران به بخش کوچکی از مردم روستا واگذار شده که با سازمان گردشگری در ارتباط هستند. همچنین مهمتر از هر چیز عادات و رسوم اهالی است که همچنان حفظ شده و دارای ارزش است، مانند نحوه پوشش بومی که زن و مرد و پیر و جوان به آن متعصب مانده اند.
نتیجه گیری
بررسی آنچه در این دو روستا رخ داده است و تفاوت سیمای گردشگری در آنها، بیش از هر چیز این نکته را یادآور می شود که هدف از گردش و سفر چه باید باشد و چگونه می توان گردشگری را در مسیری قرار داد که با هدف شناخت و معرفت صورت گرفته و از خوشگذرانی صرف فاصله گیرد؟ شاید از این طریق بتوان پیامدهای منفی گردشگری را در جوامع میزبان کاهش داد و علاوه بر حفظ هویت و فرهنگ بومی این مناطق، در جهت تقویت آنها بر آمد.
منابع
- حسنی، سید قاسم، 1394، بازیابی هویت بومی و نفش آن در بقا استمرار فرهنگ بومی مازندران، انسان شناسی و فرهنگ
- رنجبریان، بهرام و زاهدی، محمد، 1391، شناخت گردشگری، انتشارات چهار باغ
- محکم کار، ایمان و حلاج، محمد مهدی، 1392، بررسی تحلیلی تأثیر حضور گردشگران بر امنیت اجتماعی جامعه میزبان
مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه بین المللی امام خمینی، دانشگاه شهید رجایی، دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به منطقه هورامانات در اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ است که با راهنمایی اساتید حاضر در سفر تنظیم شده است.