مقدمه
جنگل و ساحل گیسوم یکی از مناظر بکر و بدیع استان گیلان به شمار می رود. این پدیده طبیعی در ۱۸ کیلومتری جاده تالش به انزلی قرار دارد، جایی که جنگل و دریا را به هم پیوند داده و منظر طبیعی خارق العاده ای ایجاد میکند. در بدو ورود به جاده ساحل گیسوم، تونل جنگلی را با نسیم خنک دریا در هم میآمیزد و به صورت گردشگر میکوبد تا جان آدمی را آرامش بخشد. طبیعت بکر و وحشی و گونههای متنوع گیاهی نیز از مشخصه های این جنگل است.
جاده ساحل گیسوم به واسطه وجود درختان بلندش شاخص بوده و شناخته می شود. به دلیل بلند بودن درختان این جنگل، نور خورشید فقط از شیارهای میان درختان گذشته و به زمین میرسد. پرتوهای نور در انبوهی سبز، درختان سر به اوج نهاده، صدای پرندگان، دالان جنگلی و شعاعهای نور خورشید، منظره ای زیبا همچون عالم غیر مادی خلق کرده است. در پایان تونل جنگلی، تلالو دریا نمایان شده و ساحل آرام و متواضع گیسوم با آغوش باز گردشگران را فرا می خواند.
اما این منظر طبیعی منحصر به فرد، با مداخلاتی نا به جا و به دلیل جذب توریست، در معرض تهدید قرار دارد و بکر بودن این منظر طبیعی را با خطر نابودی مواجه کرده است. بنابراین گزارش حاضر بر آن است تا با بررسی این مداخلات، به ارائه راهکارهایی برای حفظ این طبیعت بی نظیر بپردازد.
وضع موجود ساحل گیسوم
ساحل گیسوم یک منظر طبیعی است که مردم، علاقه مند به حضور در آن و گذارن اوقات فراغت خود در جنگل یا ساحل آن هستند. اما حضور انسان در این منظر به امکانات رفاهی نیازمند است. به همین علت از جمله وظایف متخصصان حوزه منظر، شناسایی نیازهای مردم است تا بتوان در راستای آن و با توجه به پتانسیلهای سایت، اقدام به برنامه ریزی کرد. اقدامات موجود در ساحل گیسوم که برای جذب گردشگر صورت گرفته است در زیر به اختصار بیان میشود:
- قصر بادی برای بازی کودکان
- سایبانهای فلزی به رنگ آبی و سفید
- کاشت درخت غیر بومی اکالیپتوس برای سایه اندازی
- ساخت رستوران با معماری بدون هویت
- تفریحات آبی (جت اسکی)
- مبلمان فلزی زرد رنگ در اطراف ساحل
بررسی مداخلات صورت گرفته در منظر ساحل گیسوم
متاسفانه پتانسیلهای این ساحل برای جذب گردشگر مورد کم توجهی قرار گرفته و موجب شده تا امکانات موجود چندان مورد استقبال قرار نگیرند. خالی بودن زمین بازی از حضور کودکان حاکی از آن است که ساخت قصر بادی در این ساحل امری بیهوده است، چرا که با وجود پتانسیلهای طبیعی سایت، آب و شن، نیازی به ساخت اینگونه وسائل بازی نیست! کودک میتواند در این فضا بدود و زمین بخورد، گل بازی کند، با طبیعت عجین شود و با تخلیه انرژی خود از محیط انرژی مضاعف بگیرد.
همچنین در ساحل گیسوم توده های بی هویت معماری ساخته شده که هیچ تعلقی به این مکان نداشته و در شهرهای دیگر هم میتوان شاهد آنها بود. توده معماری در دل این منظر بکر باید بیانگر طبیعت باشد بیآنکه خود را عرضه کند. متأسفانه معماری رستوران منظر گیسوم با نمایی بیهویت و رنگهایی تند و زننده، نه تنها تناسبی با ساحل نداشته بلکه در تضاد کامل با آن برآمده است. سایبانهای آبی و زرد هم هویت جنگلی ساحل گیسوم را از آن ستانده و هم از زیبایی بصری طبیعت کاسته است. کاشت درخت غیر بومی اکالیپتوس در لبه ساحل با فضای جنگلی گیسوم و درختان بومی و طبیعت بکر آن در تعارض است.
دست درازی بشر فقط به ساحل ختم نشده، بلکه جنگل گیسوم را نیز در تیررس خود قرار داده است. در گذشته، محدودههایی از این جنگل برای تامین چوب به تاراج رفته و با آنکه واکاری هایی برای حفظ طبیعت جنگل صورت گرفته اما به دلیل عدم شناخت کافی از بستر، منظر طبیعی جنگل را دگرگون کرده است.
نکته دیگر آن است که در محدوده اطراف جاده برای بازگرداندن طبیعت پیشین به این منظر، درختان کاج کاشتهاند. همانطور که می دانیم در پایین درخت کاج غالباً گیاهی رشد نمی کند لذا این درخت، مانع رشد خودروی گونههای گیاهی دیگر در پوشش بستر جنگل گیسوم میشود.
در این محدوده با کاشت کاج، منظری ایجاد شده که نه تنها منظر پیشین آن را احیاء نکرده بلکه هویت اصلی این جنگل را نیز خدشه دار کرده است چنانکه اگر صدای پرندگان در این محدوده نبود، تفاوتی با پارک چیتگر در شهر تهران نداشت! در میانه های این جنگل نیز درختانی همسو با بافت اصلی کاشته اند اما باز هم به دلیل بیتوجهی به نظم کاشت درختان، طبیعت بکر و وحشی به این جنگل بازنگشته است.
نتیجه گیری
مداخله در طبیعتی بکر همچون ساحل گیسوم، کاری بس دشوار و نیازمند شناخت و آگاهی کامل از فرصتها و تهدیدها در این سایت است. با این حال در مدت زمان کوتاه حضور در این سایت نیز می توان به مداخلات نادرست انسانی در آن پی برد. پیوند بین جنگل و دریا که پتانسیلی قوی برای جذب توریست به شمار می رود، اینک به یک منظر مصنوعی بدل شده است. در بدو ورود به این ساحل در می یابیم که نیازهای بشر در این سایت درست تشخیص داده شده اما جواب درستی به آنها داده نشده است.
در واقع به جای انتخاب معماری نامانوس با سایت، وسائل بازی نامناسب و یا سایبانهای بی تناسب با فضا، می توان از معماری و طرحهای طبیعت گرا و همسو با منظر و یا استفاده از گیاهان بومی سایت برای سایه اندازی و طراحی و بار بصری بهتر به طبیعت (دریا و ساحل) استفاده کرد تا هم در راستای جذب گردشگر بیشتر گام برداشت و هم منظر طبیعی خاص گیسوم را حفظ کرد. بین مداخله درست و نادرست فاصله ای ظریف است همچون «واکاری منظم یا نامنظم درختان در جنگل گیسوم» که می تواند در سرنوشت یک طبیعت بکر و وحشی موثر واقع شود.
مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه شهید رجایی، دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب و علوم تحقیقات به استان گیلان در اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ است که با راهنمایی اساتید حاضر در سفر تنظیم شده است.