میدان امیر چخماق از آغاز تا عصر حاضر
میدان امیر چخماق یزد را می توان به غایت یکی از شاهکارهای معماری در عهد تیموری در شهر یزد دانست. میدانی که در کنار میدان شاه طهماسب با اتصال فضایی توسط خیابانهای اصلی و راسته های بازار در گذشته به مثابه عناصر اصلی تشکیل دهنده ساخت فضایی شهر یزد به شمار می رفته اند. اگر خیابانهایی که در دوران معاصر در ایران کشیده شدند از ساختار ارگانیک شهر پیروی می کردند و به اصل پیوستگی فضایی توجه می شد، ارتباط میان این دو میدان همچون گذشته وجود داشت و ما شاهد یکی از غنی ترین فضاهای شهری در ایران بودیم.
در نتیجه احداث خیابان شاه سابق (امام خمینی) پیوستگی میان جداره و بدنه اصلی میدان از بین می رود و فضایی که تا بیش از این به وسیله طاق نماها به صورت متقارن و متعادل محصور گردیده بود به یکباره مقیاس انسانی خود را از دست می دهد.
در عصر حاضر در جهت رفع این خلاء طرحی با نام “از حسینیه تا حسینیه” (حسینیه تاریخی امیر چخماق تا حسینیه شاه طهماسب) با هدف احیاء طاق نماها تا بناهای حاشیه میدان امیر چخماق به تصویب کمسیون ماده 5 استان می رسد و بخشی از آن اجرائی می گردد.
نقد طرح جدید
میدانی که تا پیش از این عالی ترین شکل تجلی اصل ترکیب (کمپوزیسیون) در فضای شهری ایرانی به جهت خصوصیت وحدت بخش طاق نماهای دور تا دور میدان و تقارن پلکانی بدنه اصلی را دارا بود، ناگهان در کنار خود با دو مهمان ناخوانده روبرو می گردد. این مهمان ها به جای آنکه در ترکیب با بناهای اصلی، فضا را محصور کنند و مابین بناها آنچنان هماهنگی از نظر وحدت شکل برقرار سازند که بدنه محصور کننده علی رغم تشکیل شدن از ساختمانهای مختلف، صورتی پیوسته پیدا کند، تنها موجب ناهماهنگی شکلی میدان امیر چخماق می گردند.
این مهمان ها به جای آنکه در راستای ایجاد واحدهایی هماهنگ و همانند گام بردارد تا بتوان آنرا هویت معماری ای نامید که به عنوان نمونه در مجموعه ساختمانهای بدنه یک گذر در بافت تاریخی به چشم می خورد، تنها برای خود و بدون ارتباط با بنای اصلی طراحی می شوند. از دیگر سو چالش مسیر حرکت عبوری خوردوها و طاق نماها از هم اکنون این نوید را می دهد که ضرب آهنگ و ریتمی که در اثر تکرار قوی، منظم و پیوسته اجزا یک کل را پدید می آورد و از بارزترین ویژگیهای میدانهای یزد است، از میان خواهد رفت.
اگر چه نمی توان از تلاشهایی که در جهت کاهش یکنواختی و حالت خطی طاق نماهای گذشته در طرح صورت گرفته چشم پوشی کرد، اما ترکیب متفاوت و ناهماهنگ بدنه و بنای مسلط، بر نبود اصل ترکیب دلالت دارد.
منابع
- توسلی، محمود؛ بنیادی، ناصر – 1393 – طراحی فضای شهری – انتشارات شهیدی – تهران
- توسلی، محمود – 1376 – اصول و روش های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران – مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران – تهران
- توسلی، محمود – 1376 – قواعد و معیارها طراحی فضای شهری – مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران – تهران
- توسلی، محمود – 1382 – ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران – انتشارات پیوند
- کریر، راب – 1384 – فضای شهری – ترجمه هاشمی نژاد، خسرو – انتشارات جهاد دانشگاهی – تهران
- پایگاه اطلاع رسانی یزدی نیوز
مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی گروه معماری منظر دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) به استان یزد در آبان ماه ۱۳۹۴ است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.
