تخت جمشید یکی از سایتهای پرآوازه و تاریخی ایران در شمال شهرستان مرودشت در راه رسیدن به استان فارس است. نگرشهای متفاوتی در مورد این سایت تاریخی با بناهای سنگی عظیم وجود دارد. به گفته تعدادی از پژوهشگران تاریخی، این نگرش که تخت جمشید گروهی از کاخهای باشکوه است که به انگیزه نمایش قدرت، سیاست و خشنودی خاطر شاهانه بنا شده، زاده اندیشه اروپایی است. این پژوهشگران معتقدند که تخت جمشید زیارتگاهی ملی و مقدس برای جشنهای بهاران و نوروزی بود که در آن برای اعطای فراوانی و حاصلخیزی مراسم مذهبی برگزار می شد.
در حال حاضر عظمت و شکوه این سایت در دامنه کوه رحمت با کاخهایی مانند مجسمه های عظیم سنگی با تزئینات و جزئیات بسیار، انکارناپذیر است. به گونه ایی که با بازدید از این سایت، عظمت این کاخها تمام حواس بیننده را مجذوب خود می کند و شکوه و قدرت پادشاهان آن دوره را به نمایش می گذارد.
سلسله مراتب در تخت جمشید
فارغ از مقیاس و عظمت این کاخها که فضایی پر ابهت را به وجود آورده اند، سلسله مراتب نیز از معیارهای تاثیرگذار بر نحوه درک کیفیت فضایی این مجموعه محسوب می شود. سلسله مراتب تعریف شده در این فضا با بالا رفتن از پلکان دو طرفه، ورود به دروازه ملل که با مجسمه سنگی عظیمی تزئین شده و بعد از آن امکان ورود به کاخ بار عام و کاخهای بعدی که خصوصی تر هستند، درک می شود. نکته قابل توجه این است که در سایر فضاهای این مجموعه به نسبت از وضوح سلسله مراتب کاسته می‌شود. در واقع به نظر می رسد تنها افرادی خاص امکان حضور در فضاهای خصوصی را داشته اند.
بازدیدهای میدانی می توانند تاثیر عمده ای در شکل گیری ادراک مخاطب از سایت و ذهنیت وی از فضا داشته باشند. استفاده از ویژگیهای زمین شناسی استان فارس و محل قرارگیری این سایت در دامنه کوه رحمت و قرارگیری آن بر یک ارتفاع نسبی به منظور ایجاد سلسله مراتب، دیده شدن آن توسط رهگذران در مسیر «راه شاهی» و تاکید بر جایگاه مقدس آن به خوبی بعد از بازدیدهای میدانی این سایت قابل درک است. درک سلسله مراتب، مقیاس فضا، نحوه تعامل کاخها با طبیعت اطراف و حتی تراکم آنها به نسبت سایر مجموعه های باستانی دیگر، مانند مجموعه پاسارگاد، از جمله مواردی است که بعد از بازدیدهای میدانی قابل درک و تحلیل بیشتر هست.
همچنین تزئینات و نقش برجسته ها بر دیواره کاخها به نوعی این مجموعه را به منظری روایت گر تبدیل کرده که راوی تاریخ و جهان بینی ایرانیان و راه و رسم حکمرانی پادشاهان این سرزمین است. به نظر می رسد که وجود نقش برجسته هایی مانند درختان سرو و گل نیلوفر آبی، به عنوان عناصری از طبیعت، نشان از ارزش بالای طبیعت برای ایرانیان و گواه کاربری این مجموعه به عنوان مکانی برای پرستش و شکرگزاری در زمانهای خاص مانند شروع فصل بهار بوده است.
مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، شهید بهشتی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به استان فارس در پاییز 1396 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.
