با توجه به موقعیت قرارگیری پروژه و جهت باد غالب شهر تهران، نقش دریاچه چیتگر در تنفس، تلطیف هوا و بالا بردن رطوبت شهر، خصوصاً در محدوده غرب، حائز اهمیت است.

مشخصات مطلب

مجموعه تفریحی دریاچه چیتگر با وسعت ۲۵۰ هکتار، که ۱۳۰ هکتار آن به خود دریاچه اختصاص دارد، در غرب تهران و منطقه ۲۲ واقع شده است. عمق دریاچه چیتگر در کناره ها بین 1.5 تا 2 متر است، اما در اواسط دریاچه به 9.5 متر می رسد. مسیر پیاده روی دور دریاچه چیتگر، مسافتی نزدیک به 4.8 کیلومتر دارد که برای طی کردن آن به صورت پیاده و سرعت عادی 65 دقیقه زمان لازم است. این دریاچه نه تنها بزرگترین دریاچه مصنوعی ایران، بلکه بزرگترین مجموعه تفریحی، ورزشی و گردشگری تهران است که در حال حاضر یکی از مکانهای تفریحی پر تردد و شلوغ برای مردم تهران، خصوصاً در روزهای آخر هفته، محسوب می شود.

دریاچه چیتگر از جنوب به پارک جنگلی چیتگر و از شمال و بخش شرقی به بافت مسکونی منطقه می رسد. هشتاد درصد آب این دریاچه از رودخانه کن و روان آبهای حوزه میانی و سطحی تأمین شده و از آب خود دریاچه نیز برای تأمین قسمتی از آب موردنیاز آبیاری فضای سبز چیتگر و پارک آن استفاده می شود. با توجه به موقعیت قرارگیری دریاچه و جهت باد غالب شهر تهران (شمال غرب – جنوب شرق)، نقش دریاچه چیتگر در تنفس، تلطیف هوا و بالا بردن رطوبت شهر، خصوصاً در محدوده غرب، حائز اهمیت است.

دسترسیها و کاربریها

مجموعه دریاچه چیتگر دارای 8 در ورودی است:

  • سه ورودی در شمال دریاچه
  • سه ورودی در شرق دریاچه
  • دو ورودی در غرب و شمال غرب (آزاد شهر)
نقد پروژه دریاچه چیتگر

از آنجا که ورودی اصلی دریاچه چیتگر در سمت غربی مجموعه قرار دارد، بسیاری از امکانات و خدمات نیز به گونه ای طراحی شده اند که به این ورودی دسترسی مناسبی داشته باشند. کاربریهای مختلف طراحی شده در مجموعه دریاچه نیز به شرح زیر است:

  • پارکینگ: پارکینگهای دریاچه چیتگر در نزدیکی ورودی اصلی (غربی) و ورودی شرقی قرار دارند که متأسفانه ظرفیت و گنجایش لازم را نداشته و اغلب مردم برای پارک خودرو، حاشیه خیابان را انتخاب می کنند.
  • زمین بازی کودکان: این زمین بازی درست در کنار شهربازی غربی دریاچه چیتگر قرار دارد.
  • رستورانها: در قسمت غربی و نزدیک ورودی اصلی دریاچه، چندین رستوران و کافه به چشم می خورد. در قسمت شرقی دریاچه نیز تعدادی رستوران جای گرفته است.
  • دست فروشها: دکه های هم شکل که شرایط حضور دستفروشان را در مجموعه فراهم کرده، خوراکیهای مختلفی را به مخاطبان عرضه می کنند.
  • آبنمای موزیکال: آبنمای موزیکال را در بدو ورود به قسمت ساحلی دریاچه چیتگر خواهید دید که در روزهای گرم تابستانی، کودکان را غرق شادی می کند.
  • سرویس بهداشتی، آبخوری: از دیگر امکانات منطقه ساحلی دریاچه چیتگر می توان به سرویسهای بهداشتی تمیز و متعدد، نمازخانه و آبخوری اشاره کرد که باعث می‌شود ساعاتی لذتبخش تر را در کنار دریاچه نیلی پایتخت بگذرانید.
  • آمفی تئاتر: آمفی تئاترهایی به صورت روباز در شرق و غرب دریاچه چیتگر با ظرفیت ۱۰۰۰ و ۳۰۰۰ نفر قرار دارند که محل برگزاری جُنگهای شادی و مراسم مختلف هستند؛ به طور مثال در شبهای ماه رمضان مراسمهای شادی در این آمفی تئاترها برگزار می شوند.
  • درشکه سواری: در روزهای خاصی می توانید درشکه سواری در اطراف دریاچه چیتگر را نیز تجربه کنید. اما شاید همیشه درشکه ها را نیابید چرا که به دلیل حجم بازدیدکنندگان دریاچه، امکان درشکه سواری در همه روزهای هفته وجود ندارد.
نقد پروژه دریاچه چیتگر
اهداف شکل ‌گیری دریاچه مصنوعی شهدای خلیج‌ فارس (چیتگر)
  • بالا بردن توان اکولوژیکی منطقه همراه با ایجاد و ارتقاء قابلیتهای تفریحی، تفرجی
  • جذب گردشگر و سرمایه‌ گذاری بخش خصوصی و ایجاد اشتغال
  • کمک به رشد و توسعه اقتصادی
  • ایجاد چشم ‌اندازهای زیبا، دل‌انگیز و منحصربفرد برای منطقه
  • تغذیه سفره های آب زیرزمینی
  • تلطیف هوای منطقه ۲۲ و حوزه غرب تهران
  • پاسخ به برخی نیازهای فیزیولوژیکی و روانی شهروندان
مزیتهای اقتصادی، اجتماعی
  • ایجاد محیطی سالم جهت پر کردن اوقات فراغت
  • اشتغال ‌زایی حاصل از خدمات جانبی
  • درآمدزایی ناشی از رونق صنعت گردشگری
  • ایجاد ارزش افزوده منطقه به خصوص در کاربریهای اطراف دریاچه
فضاها و محورهای تفریحی، سلامت
  • محور‌های پیاده به طول حدود ۷ کیلومتر به صورت رینگ دور دریاچه
  • محور دوچرخه ‌سواری به طول حدود ۸ کیلومتر
  • کوشک و رواق روی سد در جنوب دریاچه به طول ۸۰۰ متر
  • محور‌های پیاده فرعی داخل محدوده جنگلی
  • دو اسکله ویژه‌ قایقهای تفریحی و پدالی
  • درشکه در محور‌های عریض پیاده
نقد پروژه دریاچه چیتگر
آسایش محیطی

سلسله مراتب طراحی اقلیمی در یک منطقه نقش زیادی در فراهم ساختن شرایط آسایش محیطی در پروژه های منظر دارد که از آن جمله می توان به دو مقوله سایه و آفتاب اشاره کرد. شهر تهران، با توجه به شدت تابش و شمار روزهای آفتابی در طول سال، نیازمند خلق فضاهای سایه انداز و خنک جهت آسایش مردم و رغبت ایشان برای تداوم حضور در فضا است. به رغم گذشت سه سال از افتتاح مجموعه چیتگر، کمبود فضای سایه و پوشش گیاهی متراکم، نقطه ضعفی برای آن محسوب می شود و این در حالی است که برقراری تعادل سایه و آفتاب به کاربردی بودن هر چه بیشتر مجموعه در ساعتهای مختلف روز کمک می کند.

بسیاری از مبلمانها از نظر عملکردی و مکانیابی دچار اشکال هستند؛ از جمله آلاچیقهای اطراف مسیر دریاچه که با وجود داشتن سایه بان، سایه مناسب ایجاد نمی کنند. همچنین به دلیل استفاده از مصالح صیقلی و کمبود سایه در روزهای تابستان، خیرگی ناشی از بازتاب نور از مصالح و کفسازیها در طول روز، به مشکلات اخیر می افزاید.

نقد پروژه دریاچه چیتگر
زیبایی شناسی

پروژه ای در ابعاد دریاچه چیتگر با احتساب شرایط محیطی و همجواری با دو عنصر کوهستان و جنگل و قرارگیری در کوهپایه ای که دید وسیع و بی نظیری به شهر تهران دارد، فرصت ویژه ای است که می توان با اتکاء به ظرفیتهای آن نمونه ای از زیبایی شناسی امروز ایران را تجسم کرد. این کار نیازمند آن بود تا طرح با محوریت یک مجموعه واحد مدیریت شود و کانسپت حاکم بر نظام زیبایی شناسی آن از ابتدا با بیان رویکردها و مصداقها معرفی شده باشد.

فقدان این شرایط باعث گردیده تا زیبایی شناسی دریاچه چیتگر دچار دو آفت مهم شود؛ نخست تبعیت از رویکرد تزئین گرایی به جای هویت منظرین بومی و دیگر تنوع سلیقه های بکار گرفته شده در کلیت مجموعه. تنوع زیاد کفسازی، فقدان الگو و پالت رنگی، چندگانه بودن سبک مبلمان ساخته شده، بکارگیری اقسام مصالح و تکثر بیش از حد آنها، تعدد گونه های گیاهی بومی و وارداتی، عدم تبعیت از نظم کاشت مبتنی بر زیبایی شناسی واحد، برخوردهای متفاوت با عوارض زمین و مکتوم ماندن ظرفیتهایی که در پستی و بلندیهای سایت وجود دارد، حضور همزمان سبکهای مختلف هنری مدرن و کلاسیک، صنعتی، سنتی و خود بنیاد در عناصر مختلف منظر از آفات زیبایی شناسانه پروژه دریاچه چیتگر است.

به نظر می رسد رویکرد حاکم بر پروژه دریاچه چیتگر به دلیل تعدد مسئولان، طراحان و حضور همزمان سلیقه های مختلفی است که موجب شده به هنگام مواجهه با هر یک از گروههای دست اندرکار نارضایتی همه آنها را از دیگر بخشهای مسئول در پروژه مشاهده کرد.

نقد پروژه دریاچه چیتگر
هویت طبیعی

واژه دریاچه، حاکی از تعامل خودجوش و ارگانیک میان آب و خشکی است. ساحل، پهنه ای است که محصول این تعامل است؛ عرصه ای که هم متعلق به آب است و هم متعلق به خشکی و مرز واضحی میان آن دو وجود ندارد. لفظ دریاچه، بیش از آنکه به آب یا خشکی اشاره کند مربوط به پهنه بینابینی میان آنهاست که خاطره و لمس آب را برای ناظران تداعی می ‌کند. دریاچه فرصتی برای درک ملموس آب است.

با این مقدمه روشن می شود که در طراحی منظر دریاچه چیتگر، پهنه ساحلی مهمترین بخش بوده که در طرح موجود تنها به عنوان مسیر پیاده روی و نظرگاه مورد توجه بوده است. ظاهراً دیدگاه کارفرما علت حذف پهنه ساحلی دریاچه بوده است. دقت در طرح، این نکته را روشن می کند که محدوده پیش بینی شده برای لمس آب در طرح اصلی دریاچه از یک عنصر خاطره انگیز که می توانست موجب برانگیختگی زیبایی سوبژکتیو مبتنی بر خاطره و ذهن مخاطب باشد، به عنصری مادی با زیبایی اوبژکتیو مبتنی بر خصوصیات تزئینی شیء، تغییر ماهیت داده است.

این تغییرات موجب دگرگون شدن مفهوم دریاچه در ذهن شهروندان و ایجاد تضاد شده است. این اتفاق در بلندمدت به دلزدگی و عادی شدن منجر می شود که در ابعاد کوچکتر از دریاچه در نمونه های قبلی مانند پارک شهر یا پارک ملت تجربه شده اند.

نقد پروژه دریاچه چیتگر
تفسیر

با توجه به تمام نکاتی که در ارتباط با دریاچه مطرح شد، به نظر می آید که مجموعه دریاچه خلیج فارس، پتانسیل تفریح و تفرج خوبی را در اختیار شهروندان قرار داده که فضای پیاده روی و بازی، محیط ساحلی، تفریحات آبی، و … از جمله این نمونه هاست. در دریاچه چیتگر هر نوع ورزش آبی به واسطه عمق دریاچه و وسعتش امکانپذیر است. یکی از قابلیتهای این پارک، نزدیکی با مراکز تفریحی غرب تهران از جمله مجموعه ورزشی آزادی، پردیس اسب سواری، آبشار مصنوعی تهران، پارک جنگلی چیتگر و پارک ارم است که فرصتهای گردشگری شهری متعددی را در اختیار گردشگران قرار می دهد.

ماهیها و مرغهای دریایی از جمله گونه های جانوری موجود در مجموعه هستند که وجود آنها، حال و هوای یک دریاچه واقعی را به بازدیدکنندگان عرضه می کند. این دریاچه زیستگاه مرغهای دریایی مهاجر و چند گونه ماهی پرورشی مثل قزل آلا است. دریاچه در برخی مواقع از سال نیز میزبان پرندگان مهاجر داخلی و خارجی می شود.

نقد پروژه دریاچه چیتگر
قضاوت
  • از نظر بصری این پارک و دریاچه یکپارچگی کاملی ندارند؛ به این دلیل که وقتی صحبت از دریاچه می شد انتظار می رفت که بین انسان و آب ارتباط ملموسی برقرار شود، اما زمانی که وارد محیط دریاچه چیتگر می شویم فقط می توانیم از نظر بصری با آب ارتباط برقرار کنیم و با محافظ هایی که برای حفظ فاصله از طراحی شده اند، روبرو می شویم. این از عیوب و کمبودهای این دریاچه است.
  • محیط اطراف دریاچه، شاید کامل باشد و کمبودی در آن احساس نشود اما به خوبی نتوانسته هر چیز را در جایگاه خود قرار دهد. از جمله وسایل بازی که هر کدام در یک قسمت دریاچه قرار گرفته و این باعث شده در نگاه اول ناهماهنگی به وجود آید و یا مغازه و دکه ها در یک قسمت جمع شده و کل محیط را پشتیبانی نمی کنند.
  • آنچه از همه بیشتر به زیبایی یک دریاچه کمک می کند، هوای مطبوع آن است. این دریاچه در فصول مختلف و در طول شبانه روز با بوی نامطبوع مواجه است که یک عامل بزرگ برای از بین بردن زیبایی این دریاچه است.
  • پیش بینی دریاچه مرکزی در کنار مجموعه پارک جنگلی چیتگر، به لحاظ اکولوژیکی می تواند به عنوان یک خرد اقلیم در محدوده پارک عمل نماید. از اینرو از خشکی هوای پارک کاسته و در جهت تلطیف کردن فضای پیرامونی مثمر ثمر واقع گردد.
  • با توجه به اولویت زمانی (عصر و شب) در استفاده از این پارک،‌ نیاز به نورپردازی ویژه شبانه در مسیر سواره (اتومبیل و دوچرخه) و پیاده، محل کمپینگ و قسمتهایی در لابه لای درختان برای گردش در جنگل وجود دارد. از اینرو استفاده از المانهایی برای نورپردازی با مصالح طبیعی چون چوب و سنگ که منافاتی با محیط طبیعی اطراف نداشته باشد، مناسب به نظر می رسد.
  • با توجه به اولویت استفاده از اتومبیل شخصی و ایجاد پارکینگها در پروژه، سیاست جایگزینی حمل و نقل عمومی جهت دسترسی به پارک در اولویت است. از آنجا که مراجعان به پارک می توانند اتومبیل شخصی خود را بدون محدودیتی در محوطه پارک متوقف و در پایان نیز با خودرو شخصی مجدداً آنجا را ترک کنند، در برخی ایام هفته فشردگی و گره ترافیکی ایجاد شده توسط خودروها در خیابانهای داخل پارک به حدی است که برای بسیاری از مراجعان مشکل آفرین می شود.
  • ازدحام، سروصدا و آلودگی هوا منظره ای را به وجود می آورد که کمترین نشانی از آرامش و سکوت در آن مشاهده نشده و بالعکس نمود یک توقفگاه عظیم خودرو را به خود می گیرد. بنابراین برای حل این تضاد عمیق، که در عمق یک پارک جنگلی چنین فاجعه زیست محیطی اتفاق می افتد، پیشنهاد می شود که بر اساس یک مطالعه با تمهیدات مناسبی که برای مراجعه کنندگان به پارک در نظر گرفته می شود، انتقال آنها به درون پارک از طریق مراجعه مستقیم با اتومبیل منتفی و در عوض وظیفه حمل و نقل مسافران از طریق اتوبوسهای مخصوص حمل دوچرخه انجام شود.
  • از اینرو مکانیابی سایت برای ایجاد یک یا چند پارکینگ سنتی و یا مکانیزه هوشمند برای نگهداری خودروهای شخصی مراجعان به پارک چیتگر می تواند راهگشای این معضل باشد. در کنار این مکانها فعالیتهای دیگری از جمله فروشگاه و نمایشگاههایی برای فروش لوازم یدکی و تعمیر دوچرخه نیز صورت پذیرد. در نتیجه محیط پارک چیتگر و تمامی دسترسیهای داخلی آن فقط برای عابران پیاده و دوچرخه سواران و اتوبوسهای حمل کننده دوچرخه اختصاص می یابد و قطع عبور و مرور خودرو در محوطه پارک، هوای پاکیزه و آرامش در محیط آنرا به همراه خواهد داشت.
  • در نظر گرفتن یک مسیر اختصاصی ویژه اتوبوس از مترو به پارک و همچنین افزایش خطوط اتوبوسرانی از حومه به پارک و ساماندهی این مسیرها در جهت بهبود امنیت آنها می تواند در افزایش تعداد کاربران زن از خدمات تفریحی – ورزشی پارک مؤثر واقع شود.
  • ارائه خدمات گردشگری و تفریحی – آموزشی برای رده های سنی مختلف و گروههای خانوادگی، گروههای دوستانه یا فردی در قالب ایجاد فضاهای متناسب با کاربریهای مختلف الزامی است؛ مانند ایجاد آمفی تئاترهای روباز به منظور نمایش آداب و سنن و فرهنگ ملی. ایجاد نمایشگاههای دائمی و فصلی از گلها و گیاهان بومی و غیر بومی در چهار فصل جهت آشنایی مراجعه کنندگان و همینطور آموزش و ارتقاء فرهنگ شهروندان در نگهداری و کاشت گیاهان شهری.
  • بدین دلیل، توجه به جنبه های فرهنگی و تاریخی منطقه با ایجاد موزه و مسیرهای تاریخی و نمایشگاههای محلی می تواند تکمیل کننده فضاهای مورد نیاز تفریحی و تفرجی بوده و از نظر اقتصادی در نگهداری پارک جنگلی مؤثر باشد.
منابع

مقاله­ حاضر، دستاورد پروژه تحقیقاتی کلاس مبانی نظری و حکمت معماری منظر گروه معماری منظر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب است که تحت نظر استاد راهنما؛ دکتر محمدرضا مهربانی گلزار؛ در نیمسال اول سال تحصیلی 96-95 تدوین شده است.

یک پاسخ

  1. سلام
    بجاي درياچه ميشه پاركي مانند پارك ساعي تهران را داشت. اين همه مشكلات نگهداري درياچه را ندارد و در تلطيف هواي منطقه هم موثًر است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *