شاید برایتان پیش آمده باشد زمانی که روی چمن نشسته اید، ناخودآگاه به کندن و هرس کردن گیاهانی که خارج از چارچوب خود روییده اند، پرداخته باشید. هیچ چیز لذت بخش تر از مرتب کردن علفهای هرز دست نخورده نیست و هیچ چیز بهتر از تکه سنگی که روی آن را پوششی گیاهی پوشانده است، خیال آشفته را راحت نمی کند. اگر می شود با مرتب کردن و بیرون کشیدن گیاهانی که خارج از مرز و محدوده خود روییده اند، نظم را به باغ رساند، پس قطعاً می شود همین کار را برای خودمان نیز انجام داده و آشفتگی درونی ناشی از پاندمی جهانی را آرام کنیم.
پروفسور جان نسائوئر (معمار منظر)، در مقاله خود درباره چگونگی ارتباط منظر با قصد مراقبت کردن انسان از آن می نویسد. در این مقاله وی توضیح می دهد چگونه دستکاری انسان در حاشیه ها و لبه های فضاهای سبز می تواند مناظری متنوع از نظر زیست محیطی را در یک قاب قرار دهد. همچنین باغهایی که ممکن است به نظر “آشفته” برسند، می توانند با درج نشانه هایی طراحانه، از لحاظ فرهنگی، قابل قبول واقع شوند.
هر چند خود او در درجه اول به رعایت هنجارهای فرهنگی اشاره می کند و طراحی باغ را در برگیرنده گیاهان بومی و متنوع زیستی معرفی می کند، اما نمی شود تمام و کمال نظریه او را در مورد “چارچوب بندی و منظم کردن منظر” در حین یک پاندمی جهانی اعمال کرد.
ما به عنوان انسان تمایل عمیقی به کنترل محیط اطرافمان داریم. مطالعات نشان داده است که این تمایل دو هدف عمده را دنبال می کند:
- به ما کمک می کند تا باور کنیم که می توانیم رویدادها را برای رسیدن به نتایج مورد نظرمان شکل دهیم
- به ما کمک می کند احساس کنیم تحت کنترل شخص دیگری نیستیم.
این به وضوح در رابطه ما با جهان طبیعی و سابقه طولانی تسلط ما بر طبیعت منعکس شده است.
از قرن هفدهم با افزایش علاقه به نظم عقلانی در جهان و نظریه های فرانسیس بیکن (مبنی بر اینکه تمدن باید بر اساس این که چگونه می تواند طبیعت را برای نیازهای انسان دستکاری کند، سنجیده شود)، تغییرات و مداخلات انسانی در بیشتر باغهای رسمی فرانسه مانند ورسای و لوکزامبورگ تجسم یافت.
در واقع، حتی پارک مرکزی فردریک لاو المستد منعکس کننده تمایل وسواسی انسان برای ایجاد تصویری ایده آل از طبیعت است. اگرچه برخی ممکن است این نوع چارچوب بندی و نظم را صرفاً با میل بشر برای اعمال کنترل بر طبیعت مرتبط سازند. اما یک نظریه دیگر نشان می دهد که مناظر زیبا بیشتر مورد احترام و حفاظت قرار می گیرند تا مناظری که زشت یا نامرتب تلقی می شوند. در عصری که ما در حال حاضر زندگی روزمره خود را در رسانه های اجتماعی به نمایش می گذاریم، تمایل به ایجاد فریم های منظم در همه کارهایی که انجام می دهیم، فراگیر شده است.
بنابراین مناظر خانه ما بازتاب شخصی خود ما شده است. با پاکسازی علفهای هرز، مرتب کردن مرزها و مرتب سازی باغ، ما از طریق منظر، قدرت درونی، زیبایی، رفاه و از همه مهمتر “نشانه های مراقبت” خود را به جهان نشان می دهیم.
از زمانی که دستورات قرنطینه دوران پاندمی کرونا اجرا شد، باغهای کوچک خانه ها از اولویت بیشتری برخوردار شدند. این باغها علاوه بر بازتاب فرهنگی هویت خود، بازتاب میزان توانایی ما در مقابله با بیماری همه گیر نیز هست. البته که باغهای خانگی نقش فضای باز حیاتی را برای استراحت و ترمیم روحیه شهروندان نیز بازی می کنند.
کارایی طبیعت در دوران پاندمی
از آنجا که این پاندمی همه گیر، تمام جهان را قرنطینه و ذهن انسان را آشفته می کند؛ باغبانی به ما اجازه می دهد تا افکار خود را کند کرده و در یک فرآیند غالباً بی فکر شرکت کنیم که نتایج رضایت بخشی ایجاد می کند. برای برخی ممکن است موضوع دستکاری و هرس گیاهان حوصله سر بر یا عصبی کننده باشد، اما برای دیگران این نوعی مدیتیشن یا زمانی برای تأمل است.
مطالعات نشان می دهد که حتی زمان کوتاه (چند ساعت) کار کردن در باغ می تواند علائم افسردگی و اضطراب را به میزان قابل توجهی کاهش دهد و اینکه باغبانی فقط 30 دقیقه پس از انجام یک کار استرس زا به طور قابل توجهی در کاهش سطح کورتیزول بزاق (که استرس کوتاه مدت را اندازه گیری می کند) موثر است.
واضح است که فقط کنترل ساده بر طبیعت نیست که آرامش می بخشد؛ بلکه غوطه ور شدن کامل در طبیعت (بدون اتصال به برق، تلفن و اینترنت) است که در آرامش خیال انسان موثر است. نظریه بازسازی نیز اشاره می کند که قرار گرفتن در معرض محیط ها و تصاویر طبیعی می تواند باعث بازسازی خستگی ذهنی و بهبود تمرکز شود. در این بین نظریه های مربوط به قدرت درمانی و شفابخشی گیاه قابل توجه است؛ که برای اطلاعات بیشتر در این حوزه می توانید نظریه های کاپلان را مطالعه کرده، کتابهای ریچارد لوف در مورد اختلال کمبود طبیعت در کودکان را خوانده و درمان ژاپنی شینرین یوکو (حمام در جنگل) را تجزیه و تحلیل کنید.
هاون کیرس (Haven Kiers) نیز زمانی که در یک سمینار کارشناسی به نام ” Nature Rx- کاوش در قدرت جهان طبیعی” تدریس می کرد، به نقل از خودش، قدرت شفابخشی غوطه وری در طبیعت را از نزدیک دید. کلاسی با ظرفیت 18 نفر که فرصتی منحصر به فرد برای معرفی “طبیعت درمانی” به دانشجویان ورودی جدید در محوطه دانشگاه بود.
در این سمینار از طریق فعالیتهای تجربی در فضای باز مانند پیاده روی، دوچرخه سواری و …، دانشجویان اجزای طبیعی دانشگاه UC Davis را بررسی کردند و از رویدادها، کارآموزیها و تحقیقات علمی در سراسر محوطه دانشگاه مطلع شدند. مباحث اختصاصی سمینار بر فواید و سلامتی حاصل از چنین فعالیتهایی متمرکز بود. دانشجویان نوشته اند که اختصاص دو ساعت زمان در هفته به رویداد Nature Rx به آنها کمک کرده تا آشفتگی ذهنشان را از بین ببرند. بنابراین بهتر است از تحقیقات رو به رشدی که نشان دهنده کاهش سطح استرس و کاهش احساس افسردگی پس از گذراندن وقت در طبیعت است حمایت شود.
یکی از شرکت کنندگان اعتراف کرد که پس از هر کلاس احساس “جوان شدن و شادی” می کند؛ دیگری می گوید که کلاس به او کمک کرده و نفر سوم این کلاس را به عنوان “پر کردن یک خلأ در خودم که برای همیشه از آن سپاسگزار خواهم بود” توصیف کرد.
با این حال، قابل توجه ترین جنبه تعاملات، تغییرات توصیف شده توسط دانشجویان بود. همانطور که انتظار می رفت شرکت کنندگان از کلاس لذت بردند و بینش های جدیدی را در مورد قدرت شفابخشی طبیعت به دست آوردند. در نهایت این دانشجویان نه تنها نگرش شان نسبت به خود و رفاه شخصی خود، بلکه رفتار خود را نسبت به طبیعت نیز تغییر دادند.
“اکنون به هر کجا که نگاه می کنم، طبیعت را در نور جدیدی می بینم. ممکن است به نظر برسد که من اغراق می کنم، اما واقعاً اینطور نیست. وقتی به درختان روبرو نگاه می کنم، متوجه آنها می شوم. در واقع، من آنها را جستجو می کنم و آنها را کشف می کنم. من می خواهم درختی را پیدا کنم که با نگاه کردن به آن احساس آرامش یا الهام کنم.” (هاون کیرس)
نتیجه گیری
باغها در همه مقیاسها جزء ضروری محیط ساخته شده هستند. همانطور که قدم هایمان را در جهت آینده ای برمی داریم که پاندمی جهانی بعدی احتمالاً در گوشه و کنار آن کمین کرده است، نباید ارزش باغها و فضاهای سبز را در این حین دست کم بگیریم. ما نه تنها باید از آنها محافظت کرده و آنها را گرامی بداریم، بلکه باید آنها را بزرگتر و کاراتر کنیم و باید به گونه ای برنامه ریزی کنیم تا باغها به عنوان مکانهایی امن برای تفریح عمومی، تعاملات اجتماعی و سلامت و رفاه روانی عمل کنند.
نیاز به پیوند با خود، دیگران و عناصر خارج از خانه، اساسی است. چه بالکنی از گیاهان گلدانی، چه حیاطی پر از گیاهان چندساله، چه گلهای وحشی که روی یک مسیر ریخته می شوند، چه یک مسیر خاکی بسیار فرسوده در امتداد ساحل رودخانه شهری و چه باغها از اهمیت اساسی برخوردارند. آنها روح ما را تغذیه می کنند، ما را به اجتماعات خود متصل می کنند و مکانهای امن و سالمی را برای فرار از حبس و قرنطینه دوران پاندمی فراهم می کنند. از همه مهمتر، باغها به ما اجازه می دهند بهترین قسمتهای خودمان را به نمایش بگذاریم.
یادداشت تکمیلی مترجم:
حضور در طبیعت در قالب “بازدیدهای علمی” توسط اساتید دانشگاه بین المللی امام خمینی در طول پاندمی کرونا و با حضور 10 الی 20 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد معماری منظر در پارکها و بوستانهای شهری اتفاق افتاد تا در کنار تجلی مفهوم “آموزش در محل” بستری برای بهبود کیفیت آرامش روان در دانشجویان ایجاد شود.
با توجه به مجازی شدن آموزش در طول پاندمی، بسیاری از بحثهای کلاسی یک طرفه و از جانب استاد هستند و توانایی دانشجویان برای تبادل نظر و شراکت در بحثها به شکل محسوسی کاهش یافته است. امکان درج نظرات به صورت صوتی، تصویری و تایپ در سامانه های مجازی هم موجب بهبود و افزایش تعاملات دانشجویان نشده است. در این میان برگزاری بازدید علمی در محیط های باز ، علاوه بر رعایت ناخودآگاه فاصله گذاری اجتماعی و محافظت در برابر پاندمی، باعث افزایش تعاملات اجتماعی و شکل گیری بحثهای علمی میان دانشجویان و اساتید شد.
از نظر دانشجویان این رویدادها علاوه بر افزایش کیفیت تدریس که علم آموزی را از بازه ای صرفاً شنیداری به بازه بزرگتر “آموزش از طریق دیدن و لمس محیط” گسترش می دهد، موجب ایجاد نوعی شعف و شادی درونی نیز می شود. بنابراین حضور و یادگیری در باغ و محیط های طبیعی در زمان پاندمی، برای یادگیری، افزایش تعاملات و آرامش روان دانشجویان ضروری به نظر می رسد.