گورستان مجوعه خالد نبی با قدمت هفت هزار ساله است که سنگ قبرهای آن با سایر گورستانها متفاوت بوده و به صورت المانهایی متفاوت برای مرد یا زن تعریف شده است.

نویسنده:

مشخصات مطلب

مقدمه

بررسی و شناخت گورستانها از آن جهت مهم است که نوع معماری آن تجلی گر نگرش مردم به مرگ، فرهنگ، هنر و تاریخ آن دوره است. در سیری در روستاهای ایران، گورستانها بیشتر در ارتفاعات ناهموار و در زیباترین فضاهای طبیعی به چشم می خورند (حقیر و همکاران، 1390). در مجوعه خالد نبی، گورستانی با قدمت هفت هزارساله در ارتفاعی پایین تر از بقعه خالد نبی قرار دارد که سنگ قبرهای آن با سایر گورستانهای کشور متفاوت بوده و به صورت المانهایی متفاوت برای مرد یا زن متوفی تعریف شده است.

آنچه در سایت مجموعه خالد نبی توجه را به خود جلب می کند تفاوت این گورستان با سایر گورستانهای کشور است، چه از لحاظ المانها و چه از لحاظ ناشناخته بودن، قدمت، نحوه برخورد با آن در حفظ منظر تاریخی و رونق گردشگری. سوالاتی که در این باب مطرح می شوند این است که چه عواملی در گمنام ماندن قبرستان موثر بوده است؟ در رونق گردشگری گورستان با 7 هزار سال قدمت، توجه به چه مسائلی مهم است؟

در بررسی مساله ناشناخته ماندن این قبرستان، راه پر پیچ و خم بر فراز کوه چه در مسیر سواره و چه در مسیر پیاده بی شک یکی از علل زمینه ساز این گمنامی بوده است. اما در حفظ منظر تاریخی و رونق گردشگری آن نیاز به اطلاعات بیشتری از پیشینه قبرستان و همچنین آشنایی با مقوله گردشگری حس می شود که در ادامه مطرح خواهند شد.

رونق گردشگری در منظر تاریخی گورستان خالد نبی
تصویر 1: گورستان با المانهای نمادین بر روی قبرها، منبع: نگارنده
گورستان و گردشگری

آنچه که در رونق گردشگری گورستان امری مهم می نماید، کیفیت گردشگری است نه کمیت آن. زیرا که بازدید بیش از حد از مکانهای تاریخی و باستانی ممکن است موجب ویرانی تدریجی آن شود که ریشه از بی توجهی به ظرفیت پذیری محل مزبور یا فعالیتهای سودجویانه گردشگران نافرهیخته باشد. در مقابل آنچه که در دستیابی به مزیت های فرهنگی و اجتماعی و محدود کردن زیانهای وارده موثر است، تا حد امکان زمینه سازی مشارکت افراد بومی است (زیاری و همکاران، 1394).

رونق گردشگری در منظر تاریخی گورستان خالد نبی
تصویر 2: راه دسترسی به مجموعه، منبع: نگارنده
مشکلات موجود در منطقه

همانطور که اشاره شد دسترسی به مجموعه خالد نبی دشوار است، اما پس از ورود به مجموعه خالد نبی، چیزی برای هدایت شما  به سمت گورستان وجود ندارد و دسترسی به گورستان از این قسمت، باریک راهی در میان تپه هاست. با توجه به فقدان حداقل ایمنی در این بستر شاید تمام توجه معطوف به عبور و نلغزیدن در مسیر شود. آنچه احتمال خطر را قویتر می کند بارش باران و برف است که سبب لغزنده و گل آلود شدن مسیر می شود.

رونق گردشگری در منظر تاریخی گورستان خالد نبی
تصویر 3: دید به زیارتگاه خالد نبی از گورستان، منبع: نگارنده

در گذشته حدود 600 قطعه سنگ در مجموعه خالد نبی وجود داشته است، اما اکنون این تعداد کاهش یافته که بخشی از آن ممکن است بر اثر گذر زمان و فرسایش باشد و بخشی از آن به علت کمبود آگاهی و استفاده ناصحیح مردم از سنگها برای کارهایی چون روشن کردن آتش، آویزان کردن وسایل، ایستادن بر روی آنها، پاک کردن کفش و یا حتی به سرقت بردن آنها به علت عدم امنیت لازم بوده است. کانکس هایی ناهماهنگ با بستر موجود برای حفاظت در منطقه قرار گرفته، اما به علت تضاد با بافت تاریخی و طبیعی، اقدامی نامناسب برای فضای گورستان محسوب می شود.

رونق گردشگری در منظر تاریخی گورستان خالد نبی
تصویر 4: تغییرات ناهماهنگ با گورستان، منبع: نگارنده
نتیجه گیری

در راستای پاسخ دادن به سوالات طرح شده نیاز است تا مدتی در روستاهای اطراف منطقه ساکن شده و ضمن صحبت با اهالی و تجسس در محل به هویت اصلی مجموعه و اینکه آیا واقعاً این سایت کاربری گورستان داشته یا خیر، پی برد. گرچه گفته می شود که جسد با اندازه دو برابر انسان امروزی در زیر سنگها یافت شده اما اثبات این ادعا نیازمند بررسیهای دقیق تری است.

بی شک آنچه در برنامه ریزیهای بلند مدت منطقه مهم است، حفط هویت منظر آن است که بزرگترین تاثیر آن بر زندگی ساکنان منطقه، حفظ شخصیت، ارزشهای بومی و امرار معاش آنان است. آنچه در اینجا مهم می نماید توجه به پتانسیلهای منطقه، حفظ حال و هوای مجموعه خالد نبی و توجه به اکوسیستم آن است. در حداقل مداخله ای که می توان برای تسهیل راههای دسترسی پیاده به گورستان تعبیه کرد شاید استفاده از شن کوبیده برای جلوگیری از لغزش و توجه به بستر طبیعی مناسب باشد.

اگر چه هر توریست، فرصت شغلی برای ساکنان ایجاد می کند اما در دراز مدت نباید سبب از بین رفتن هویت و بستر گورستان و حتی روستای گچی سوبالا در نزدیکی سایت گورستان شود؛ آنچه زیباست، منظر واقعی منطقه است. با توجه مشارکت اهالی منطقه و افزایش سطحی آگاهی آنان و همچنین اقداماتی که برخی از ساکنان انجام داده اند که منجر به ثبت ملی این اثر و جلوگیری از تخریب آن شده، می توان نتیجه گرفت که پتانسیل مردمی راهگشای اقدامات بزرگتری خواهد بود.

منابع

مقاله­ حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، شهید بهشتی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به استان گلستان در اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *