شهر شیراز به شهر شعر و ادب شهره است و باغهای متعدد دلیلی بر فزونی این شهرت است. در فصول مختلف رنگ و بوی این باغها جلوه ای منحصربهفرد به شهر میدهند و شکل و شمایلی متفاوت میسازند. لازم به تأکید نیست که در فصل بهار جلوه این طراوت و شادابی دو چندان است. به فراخور پیشامد نوروز، این عید باستانی ایرانیان و حیات دوباره طبیعت، تکاپو و جنب و جوشی خاص در شهر و در رفتار روزمره اهالی احساس می شود. سنتهای دیرینه نوروز در نقاط مختلف ایران برگزار میشود و به صورت کلی دارای یک وحدت است. اما رفتارهای مردم هر منطقه تفاوتهایی دارد که باعث ایجاد حس تعلق به خاک و سرزمین می شود و البته ایجاد وحدت. مردم شیراز هم از این قاعده مستثنا نیستند و اعمالی خاص در این مدت مشاهده میشود که خاص این منطقه است.
از دیرباز شیرازیها به مهمان نوازی شهرت داشته اند و این خصلت مزید علت بر حضور مسافران نوروزی در کنار ساکنین شهر در این مکانها شده است تا در کنار هم یا محول الحول و الاحوال بخوانند و در سال جدید برای یکدیگر آرزوی توفیق و سلامتی کنند. ازدحام و شلوغی از اولین ویژگیهایی است که در این ایام در شهر شیراز احساس می شود. با گشت و گذاری ساده در خیابانها و لکه های جاذب جمعیت می توان دریافت که شیرازیها مهمانان فراوانی در این ایام دارند.
طیفی از مردم شیراز و مسافرین در لحظه تحویل سال در اماکن مذهبی نظیر آرامگاه حضرت شاهچراغ و سید علاءالدین حسین حاضر میشوند و سال نو را با مناجات و دعا به درگاه خداوند آغاز می کنند. وجود این رفتار مناظر آیینی شهر را شکل داده و عطر بویی روحانی در حوالی بافت قدیمی شهر و اماکن متبرکه حاکم کرده است. عدهای با حضور در سعدیه و در کنار شاعر شیرین سخن سعدی، اشعار عاشقانه میخوانند و در حوض ماهی ها برای برآورده شدن حاجت شان سکه میاندازند، آرزو میکنند و دعا میخوانند. در قدیم در این حوض فضایی برای شنا وجود داشت تا مردم تنی خیس کنند و تبرکی بگیرند. عدهای نیز در جوار حافظ، عید نوروز را سپری میکنند و با حضور در محوطه دلنشین آن از فضایی مطبوع لذت میبرند. اما نکته قابل توجه حضور مردم در ساعات اولیه بامداد و شب نشینی در جوار حافظ، حضرت شاه چراغ و در خیابانهای شیراز است.
گویی مردم سالی را به امید نیمه شبهای نوروز میگذرانند تا در این ساعات در حافظیه حاضر شوند و فال بگیرند و شعر بخوانند. تمایل مردم به شب نشینی و حضور گسترده در این مکان قطعاً نشان از فرهنگی غنی و آغشته به ادبیاتی کهن دارد. ادبیاتی که تبلور آن در اشعار حافظ موج میزنند و طنین آن نه تنها در شب چله بلکه در نیمه شبهای نوروزی در فضای حافظیه پیچیده است. در حوزه مطالعات منظر فرهنگی کمتر مکانی را با این خصوصیات میتوان یافت. گستره مردمی که در این ایام به این فعالیت مشغول هستند به طبقهای خاص محدود نمیشود. از اساتید دانشگاهی و دانشجویان گرفته تا مریدان و عاشقان خواجه و از متمول و غنی گرفته تا قشر طبقه ضعیفتر، از پیر تا جوان، دختران و پسران مجرد تا خانواده هایی با طفل صغیر، هر کاراکتر و شخصیتی با هر اعتقادی را میتوان در این بازه زمانی در این مکان مشاهده کرد. پخش و انتشار آوای موسیقی سنتی از بلندگوهای موجود در محوطه و خواندن اشعار خواجه توسط بزرگانی نظیر استاد شجریان، استاد ناظری، مرحوم احمد شاملو و دیگر بزرگان حوزه ادب و فرهنگ حال و هوایی دیگر به این تجربه بخشیده است. علاوه بر این گروههای موسیقی با نواختن و خواندن آواز، تجمعاتی را به گرد خود میآورند که خستگی بیداری را از خاطر می برد و انرژی مضاعف را به هنگام دست زدن و شادی کردن انتقال میدهد. هستند از اساتید و مریدان خواجه که در این ایام به درخواست مردم با جان و دل و با خوش رویی برایشان فال میگیرند و شعر میخوانند. چه بسا محافلی از کانونها و انجمنهای شعری که جلسات خود را در گوشه ای از محوطه در نیمه شب برگزار می کنند و عوام نیز از این جلسات بهره میبرند. همه این موارد نشان از وجود فرهنگ جمعی و محبتی ستودنی و عاطفه ای مثال زدنی بین مردم است.
مرقد مطهر حضرت شاهچراغ از دیگر مکانهایی است که می توان زنده بودن شهر را در شب مشاهده کرد. مردمی که از جای جای ایران به اشتیاق زیارت برادر بزرگ امام رضا (ع) به شیراز آمده اند. گستره زیادی از مسافران و اهالی شهر در لحظات ابتدایی سال در این مکان حاضر هستند تا ابتدای سال را به درگاه خداوند مهمان باشند و زیارت شاهچراغ را برکت سالشان کنند. لباسهای محلی شان نشان از اصالت و قومیت ایشان دارد. در حیاط بزرگ میانی جماعتی قابل مشاهده است که بر روی زمین نشسته اند و به مناجات مشغولند. مرقد مطهر از جمله اماکن مذهبی شاخصی است که مردم در تمام طول شبانه روز اجازه حضور در این مکان را دارند. با نگاه به اطراف می توان افراد مختلفی را دید که به فعالیتهایی نه فقط مذهبی بلکه اجتماعی و متفرقه مشغولند. جوانانی که گرم صحبت و شوخی هستند، اجتماعات خیریه ای که سعی در جمع آوری اعانه دارند. کودکانی که مشغول پرسه زدن هستند و افرادی که مشغول معاشرت با یکدیگرند.
اگر با اتومبیل از خیابانهای شهر بگذرید، در روز ترافیک و در شب نبود جای پارک کمی آزار دهنده خواهد بود. از بعضی خیابانها که گذر می کنیم تنوع رنگ چادرهای نوروزی جلب توجه می کند. در بعضی دیگر از خیابانها مردم مشغول گشت و گذار و خرید هستند؛ حتی در ساعات ابتدایی روز اغذیه فروشیهای که در ساعات 2 بامداد مشغول فعالیت هستند و مردمی که در صف ایستاده اند، جلب نظر می کند. پرسه زدن در شب در خیابانهای شهر و با اتومبیلی با شیشه های پایین و تنفس هوای اطراف باغ ارم، بارنجستان قوام، باغ جهان نما، باغ جنت، باغهای قصرالدشت، بلوار چمران و استشمام بوی یاس و بهار نارنج تجربه ای متفاوت است که با ختم شدن مسیر به دروازه قرآن و استفاده از مناظر اطراف آن کامل می شود. کوهپیمایی و بالا رفتن از تنگه الله و اکبر برای رسیدن به گهواره دید و مشاهده منظر شبانه شهر شیراز از ارتفاعات گهواره دید می تواند گویای زندگی مردم و مسافران در شب باشد.
با بررسی فرهنگ مردم شیراز میتوان از علاقه مردم به شب نشینی آگاه شد. شاید هوای نسبتاً گرم نیمه اول سال و استفاده از خنکای شب دلیلی بر حادث شدن این اتفاق باشد و البته تعطیلی و فراغت ایام نوروز. شاید اگر شرایط و تمهیداتی برای این قبیل تجمعات در طول سال در اقصا نقاط شهر فراهم شود چه بسا دوباره فرهنگ شب نشینی مردم شیراز نمودی پیدا کند و جانی تازه بگیرد. با توجه به پتانسیل بالای شهر و علاقه اهالی به دورهمی های خانوادگی و دوستانه گمان میرود این اتفاق دور از دسترس نیست و میتوانیم شاهد حضور مراسمی مختلف در باغهای متنوع شهر یا در جوار آرامگاه سعدی یا خواجوی کرمانی باشیم. شاید روزی نه تنها در ایام نوروز در حافظیه و نه تنها در شبهای احیا در اماکن مذهبی بلکه در تمام طول شب بتوان شهر را زنده نگاه داشت و باعث همبستگی بین اهالی شد.
