تهیه کنندگان گزارش:
نگار امینی
الناز الله‌قلی‌لو
در روز شنبه، 12 دی ماه، نشست دیسیپلین منظر همراه با حضور اساتید محترم دکتر سید امیر منصوری و مهندس شیبانی از دانشگاه های تهران و شهید بهشتی برگزار گردید. نشست مذکور از اولین سری نشست های برنامه ریزی شده برای مجموعه نشستهای منظر، دیسیپلین آینده بود.
نشست با تعریف و پیشنیه واژه منظر توسط مهندس شیبانی آغاز گردید و بیان این مساله که روند شکلگیری مفهوم منظر به معنای امروزین آن در ایران و در محافل علمی، فقط حوزه باغسازی را در برمی گرفته و بعدها با گسترش فنون و گستردگی تعاریف، منظر حوزه های شکلی بسیار وسیع دیگری را نیز شامل شده و از حوزه باغسازی صرف فراتر رفت.
فاکتورهای مطرح شده در معماری منظر (Landscape Architecture) که در فضای بیرونی و در ارتباط تنگاتنگی با معماری و عملکرد است سبب بروز تفاوتهای عملکردی شده و دیسیپلین های متنوع تری را به وجود آورده است؛ Urban Landscape که در بحث منظر شهری است و اتفاقاتی که در شهر می افتد از سال 1375 به بعد اهمیت خود را در مباحث منظر شهری پیدا کرد. در سالهای 1375 تا 1380 عوامل محیطی سبب شکلگیری دیسیپلین های دیگر منظر مانند منظر آب (Water Scape)، منظر سبز (Green Scape)، منظر سخت و نرم ( آب، خاک، زمین) شده اند.
مهندس شیبانی زیر مجموعه های گسترده تر حوزه منظر را به این ترتیب مطرح کردند:
مناظر مسکونی که در گذشته حیاط ایرانی مصداق بارز این مورد است.
مناظر آموزشی: انتظاری که از یک پردیس دانشگاهی می رود با انتظار از یک پردیس مهد کودکی متفاوت است. در واقع تغییر در نوع عملکرد در فضا، باعث توقع انتظار متفاوت تری از حس فضا می شود.
مناظر بیمارستانی؛ آیا منظر می تواند باعث ایجاد تاثیراتی فراتر از تاثیرات به ذات خودش بشود؟
مناظر شهری که خود دسته بندی مانند: مناظر میدانی، رودخانه ای، منظر خیابانی، منظر رود کناری و … دارد. در دوره معاصر طی روند توسعه، دیسیپلین منظر به اندیشه های تازه تری دست یافت و منظرهایی همراه پیشوند پسا شکل گرفتند همچون مناظر پساصنعتی که رویکردی احیاگر به محیط تخریب شده دارند و مفاهیم ویژه ای را مطرح می کنند.
منظر آرامستانی که از گذشته در ایران مورد توجه بوده و مفهوم جدیدی نیست.
در روند توسعه منظر، مناظر انیمیشنی دسته جدیدی هستند که بحث منظر فضای بیرونی را در فضای مجازی مطرح می کنند و بعد از آن منظر سینمایی که در رابطه و تقابل مناظر بیرونی نمود پیدا می کند.
دسته آخر دسته ای از مناظر هستند که منظر در آنها از توجه زیاد به ساخت کالبد خارج شده و بیشتر به سمت این می رود که حامل معنا باشد مانند مناظر فرهنگی، منظر پایدار و مناظر اجتماعی و بحثهای مربوط به منظر درمانی و در آخر مناظر شهری با این رویکرد که زیرساختهای جدید برای شهر تعریف کنیم و زیرساختهای سبز و خاکستری را به یکدیگر اتصال دهیم، نمود می یابند.
مهندس شیبانی در انتها این مساله را مطرح نمودند که معماری منظر در دنیا به سرعت در حال گسترش علمی و کاربردی است و امروزه ما در دانشگاه ها روی بخش کالبدی و ماده آن علم بیشتر تمرکز می کنیم.
در ادامه دکتر منصوری به واکاوی مفهوم دیسیپلین پرداختند. در زبان فارسی واژه معادلی برای این کلمه وجود ندارد. زیرا که واژه معادل نمی تواند مفهوم و تعریف اصلی دیسیپلین را به طور کامل ادا کند. ولی از لحاظ محتوایی بالاتر از مفهوم کلمه رشته است. به طور کلی اگر یک بخشی از علم دارای فلسفه، تاریخ تعیین شده، روش ارزیابی تدوین شده و موضوعی واحد باشد به آن مجموعه دیسیپلین می گوییم. در دیسیپلین باید امکان آفرینش نظریه، امکان انتقاد و تشخیص سره از ناسره وجود داشته باشد. مورد بعدی آن است که دیسیپلین در علم تولید می شود؛ یعنی به تناسب رشد جامعه بشری دیسیپلین های مورد نیاز تولید می شوند.
مفهوم دیسیپلین برای منظر از خارج از ایران به ما رسید و در ابتدا به صورت اینتردیسیپلین مطرح شد، به معنای چیزی که از رشته های مختلف تغذیه می کند و خود را می‌سازد. در مرحله دوم به درجه مولتی دیسیپلین رسید که ترکیب علوم و فنون با یکدیگر بود. سرانجام در همایشی اعلام شد که منظر می تواند یک دیسیپلین تلقی بشود. به این معنا که دارای شخصیت علمی برای خود خواهد بود و وامدار علوم دیگر نیست. خود می تواند موضوعی برای علم باشد و دارای روشهای مخصوص به خود و فلسفه مخصوص به خود شود. در واقع دارای شخصیت مستقلی برای ثبات، تشخیص، استناد و انتقاد است.
مشخصه دیسیپلین منظر چیست؟
منظر کل نگر، مسائل مربوط به فضا و مکان را تئوریزه کرده است. در تعریف منظر آمده است: پدیده ای عینی، ذهنی، نسبی و پویا که حاصل تعامل انسان با محیط، جامعه و تاریخ است.
برای واژه عینی – ذهنی کلمه مناسبی نداریم که هر دو مفهوم را همزمان پوشش بدهد. چون در دنیای کارتزینی که قائل به قطبی بودن پدیده هاست زندگی می کنیم. در نتیجه برای بیان چنین مفهومی، ترکیبی از مجموعه کلمات داریم.
به عنوان مثال جریانی در معماری به نام سنت گرایان وجود دارد که ماده بحث شان، معنا است. به این مفهوم که به معنا با یک نگاه جزء نگر نگاه می کنند. معنا را نمی توانند در ارتباط با ماده بفهمند. در حالی که اگر از منظر مخاطب یا ماده (هر یک) را حذف کنیم، مفهوم منظر از بین می رود. به زبان دیگر ماده و معنا می تواند در عالم انتزاع از یکدیگر جدا و بررسی شود ولی در رویکرد منظر، این مساله ممکن نیست. منظر به عنوان یک دیسیپلین وظیفه گفتمان عصر آینده در ارتباط با مکان را در مقیاسهای مختلف از خانه تا آمایش سرزمین برعهده دارد.
جریان جزمی گرای دیگری در مقایسه با رویکرد منظر، مدرنیست ها هستند که برخوردی کالبدی با مفاهیم دارند. ولی در رویکرد منظر، بررسی مکان منهای مخاطب امکانپذیر نیست و این مسئله در منظر فقط پایگاه فلسفه کاربرد ندارد، بلکه کاملاً کاربردی است. مخاطب در منظر باید حال پیدا کند و این مفهوم به معنای اتصال با وجود است. منظر این اتصال را یکپارچه می کند. منظر مفهومی است که به معنای امروزینش از غربی ها گرفته شده ولی در گذشته ما این مفهوم را به طور کامل در باغ ایرانی داشتیم که متاسفانه تئوریزه نشده بوده است ولی باغ ایرانی به عنوان محصول این تئوری امروزی در گذشته برای ما وجود داشته است.
در ادامه رسالت متخصصین حوزه منظر مطرح شد:
وحدت داشتن و با هم بودن از اصول اولیه موفقیت در این مسیر است.
در راستای تدوین و ارائه نظریات منظر باید گامهای مثبتی برداشته شود.
از طریق نقد پروژه های منظر و سازماندهی معیارها بتوانیم به جامعه رو به رشد کمک کنیم.
منظر یک علم است، بدون علم و آگاهی کامل نمی توان در رابطه با آن اظهارنظر کرد.
در نتیجه منظر یک علم است و مانند هر علم دیگری ممکن است با مخاطراتی رو به رو باشد. از مخاطرات منظر سیطره کمیت (کمی گرایی) در راستای ارتقای کیفیت و غلبه شکل گرایی (جزءنگری) است.
منظر یک فرآیند است که در آن همه عوامل مداخله دارند و این فرم در ارتباط با عوامل مختلف دائماً در حال جریان و سیلان است.
پس از اتمام سخنرانی حدود یک ساعت به پرسش و پاسخ شفاهی و کتبی میان اساتید و میهمانان گذشت.
در انتها با پذیرایی از میهمانان و عکس دسته جمعی اساتید و معماران منظر نشست پایان یافت.
