تاثیرات تفکر طراحی کامران دیبا در ایجاد فضای جمعی
کامران دیبا در طراحی فضاهای جمعی محله شوشتر نو در گفته های خود، اشاره به ایجاد دو نوع فضای جمعی در محله کرده است:
یکی فضای جمعی خرد که از خالی شدن یک سری فضا در داخل بافتهای مسکونی ایجاد شده و قصد ایجاد یک فضای مکث و تعامل کوچک میان چندین خانه را داشته است. هم اکنون بعضی از این فضاها باقی مانده اند و بعضی دیگر توسط اهالی شوشتر نو تبدیل به فضای بسته ای با کاربری پارکینگ و اتاق شده اند. حال این سوال پیش می آید که آیا ساکنین به این فضاهای جمعی نیاز نداشته اند؟
به تعبیر من شاید اضافه کردن این فضاهای از پیش طراحی شده، به جلوی خانه ها با کاربری پارکینگ و اتاق ناشی از تامین نشدن نیازها و اولویتهای اصلی افراد در خانه هایشان بوده باشد. در نتیجه ارجهیت داشتن فضایی برای پارک خودرو بر فضای جمعی کوچکی که برای تعامل افراد محله و بازی کودکان چند خانوار در نظر گرفته شده بود، باعث از بین رفتن برخی از این فضاهای جمعی شده است. در صورتی که اگر این نیازها در طراحی خانه ها در نظر گرفته می شد، احتمالاً این فضاها نیز مورد استفاده قرار می گرفتند.
دیگری فضاهای جمعی دوم و مهمتری که کامران دیبا در طراحی محله شوشتر نو به وجود آورده است، ایجاد یک چهارباغ با مرکزیت یک بازارچه است که در میان خود یک حیاط مربع شکل دارد. با توجه به تفکر دیبا در قرارگیری خودروها در ابتدای سایت و عدم ورود آن به بافت، به نظر می رسد قصد این را داشته که افراد با چرخش در این بازارچه، ورود به حیاط و تعامل با افراد دیگر دوباره از بازار و مسیرهای شرقی، غربی، شمالی و جنوبی که فضای سبز مستطیل شکلی در میان آنها قرار داده شده است با پیاده‌روی و دیدن افراد دیگر به خانه خود بازگردند.
نقش فرم و رنگ بر فضاهای جمعی محله شوشتر نو
فرم پلان فضاهای جمعی طراحی شده، چهارضلعی هایی با زوایای 90 درجه هستند که گاه به شکل مستطیل و گاه به شکل مربع در آمده اند. طراحی محوطه های سبز ایجاد شده نیز از این قاعده پیروی کرده و زوایای تند، منحنی و شکست در پلان فضاهای جمعی طراحی شده در این محله به چشم نمی‌خورد. اما در نما و حجم کمی از زوایای 90 درجه کاسته شده و در مرکز محله، شناخته شده به عنوان بازار سنتی شوشتر نو، گوشه‌ها کمی به منحنی گرایش پیدا کرده اند و کمی حس حرکت را به افراد القاء می کنند.
در دو سمت شرقی و غربی بازار، دو فضای جمعی با محوطه سبز مستطیل شکلی وجود دارد که در این مکان از فضای مشارکتی افراد، فضای نشستن، گپ زدن، فضای بازی کودکان و المان خبری نیست. رنگ استفاده شده در این فضاها نیز همانند تمامی فضاهای شهرک همان رنگ آجری است که در نماها دیده می شود و تفاوتی در رنگ فضاهای جمعی با فضاهای عبوری دیده نمی شود که همین امر موجب یکنواختی و عدم تفکیک فضاها شده است.
در کفسازی نیز مانند تمامی فضاهای شهرک با آسفالت رو به رو هستیم و کفسازی متفاوتی برای تفکیک فضاهای جمعی به کار برده نشده است. البته رنگهای دیگری نیز مانند رنگ سفید گچ کاریها، رنگ سیمان و … به دلیل تغییراتی که مردم در خانه هایشان داده اند نیز به چشم می خورد که به دلیل بی نظمی و ناهماهنگی موجود در اجرای آن باعث آشفتگی روانی فضاهای جمعی نیز شده است.
تاثیر چیدمان بر فضاهای جمعی محله شوشتر نو
چیدمان در فضاهای جمعی شوشتر نو به دو دسته تقسیم می‌شود؛ چیدمان خطی در قسمتهای شرقی، غربی، شمالی و جنوبی بازارچه دیده می‌شود که به دلیل عدم ایجاد عناصر محیطی مناسب برای ایجاد فضای تعاملی به منظور برقراری ارتباط بین افراد، صرفاً تبدیل به محل گذر شده است. اما در مرکز این بازارچه، حیاط مرکزی ایجاد شده که به لطف مغازه های اطراف آن، باعث ایجاد گردش افراد به دور آن برای خرید، دیدن و حرف زدن با یکدیگر در آن محیط و در نهایت ایجاد یک پاتوق شده است.
تاثیرات فرهنگی مردم محله بر نحوه شکل گیری فضاهای جمعی
برای بررسی فرهنگ، نوع رفتار افراد ساکن در این محله و تاثیراتی که مردم بر فضاهای جمعی گذاشته اند، می توان به بررسی فعالیتهای مختلف آنها در قالب تقسیم بندی زیر پرداخت:
- فعالیتهای فرهنگی نظیر برپایی فعالیتهای موسیقی و هنری و … که به طور کلی برگزار نمی شوند.
- فعالیتهای اجتماعی نظیر انجام مراسم های خیریه و پخش نذورات که در این فضاها برگزار نمی شود.
- فعالیتهای مذهبی نظیر انجام فعالیتهای مذهبی در دهه محرم و روزهای مذهبی دیگر که به برگزاری مراسم دسته های عزاداری در همان ایام محدود است.
- فعالیتهای روزمره نظیر خرید کردن، پیاده روی، جمع شدن و … که به صورت گسترده در این فضاها دیده می شود.
- فعالیتهای تفریحی نظیر بازی کردن در فضاها و گذراندن اوقات فراغت کودکان که در این فضاها به دویدن کودکان محدود شده است.
کارکرد فضاهای جمعی در منظر شبانه
در منظر شبانه فضاهای جمعی شوشتر نو، عرصه های جمعی به صورت پاتوق در آمده و در این عرصه ها نوعی تعامل میان مردان محله شکل گرفته که شاید بتوان گفت امنیت فضاهای جمعی محله را در شب به کل پایین می آورد. در نتیجه تعداد محدودی از ساکنین می توانند از فضاهای جمعی محله در شب استفاده کنند.
نتیجه گیری
در طراحی فضاهای جمعی محله شوشتر نو، شاید بهتر بود تا به کودکان و زنان توجه بیشتری می شد؛ چرا که با توجه به نیازهای مطرح شده توسط کودکان محله شوشتر نو، کمبود وسایل بازی و تفریحی منجر به کم شدن فعالیت بدنی کودکان و محدود شدن آن به دویدن و بازی فوتبال توسط پسران، شده است. در نتیجه شاید با ایجاد یک فضای جمعی مختص کودکان بتوان تعامل و شادابی بیشتری به آنها بخشید.
با توجه به عدم امنیت فضاهای محله شوشتر نو در هنگام شب و استفاده از آنها توسط مردان، می‌توان با ایجاد کاربریهایی بر روی بام اطراف پلازا به منظور ایجاد چشم ناظر و به وجود آوردن شفافیت در معابر ورودی و خروجی فضاهای جمعی، به امنیت این فضاها افزود تا زنان و کودکان نیز بتوانند از این فضاهای جمعی در شب استفاده کنند.
همچنین یکنواختی بصری در این فضاها، باعث کاهش سرزندگی و شادابی مردم محله که برای تعامل با یکدیگر از این فضاها استفاده می‌کنند، شده است. با کمک گرفتن از هنر محیطی می‌توان خوانایی، صمیمیت و حس آشنایی شهروندان با فضاهای شهری را افزایش داد که در پی آن تقویت حس تعلق آنها به این فضاها را در پی خواهد داشت.
منابع
- شارع پور، محمود؛ 1393، شهر، فضا و زندگی روزمره. تهران: تیسا
- وایت، ویلیام هالینگزورت؛ 1391، زندگی اجتماعی در فضاهای شهری کوچک، ترجمه میترا حبیبی، محمد هادی غیاثی، تهران، دانشگاه هنر تهران
- باقری پور، محبوبه؛ ده بزرگی، محسن؛ 1395، تحلیلی بر نظریه و روشهای طراحی در آثار منتخب کامران دیبا، اولین همایش معماری و شهرسازی (اندیشه ، نظریه و روشها)
مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان دانشگاه بین المللی امام خمینی، دانشگاه هنر تهران، دانشگاه تهران و موسسه آموزش عالی پارس به استان خوزستان در پاییز 1398 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.
