بررسی نقشه های الگوهای رفتاری و رفتارشناسی کاربران در میدان انقلاب اسلامی تهران نشان می دهد که حالات بحرانی هنگامی پدید می آید که رابطه معقول بین فرم فضا و عملکردهای معقول وجود ندارد.
- قرارگیری غلط کاربریها (مثلاً خرده فروشی ها) که باعث تراکم بیش از حد می شود.
- عدم تناسب تراکم محیط با فضای مورد استفاده
- عدم استفاده از ابزار و تکنیک جهت متمایز کردن فضا مانند محل های نشستن، ایستادن و عبور
- رفتار استفاده کنندگان صرف نظر از تبعیت فرهنگ به شدت تحت تأثیر وضع موجود فضا قرار می گیرد و موانع وضع موجود را به وجود می آورند.
- اتوبوس مسافرین خود را در وسط میدان پیاده می کند.
- اتومبیل های شخصی در هر جایی اقدام به پیاده یا سوار کردن مسافر می کنند.
انواع موانع موجود در فضا
موانع ثابت
این موانع یا ماهیتاً مانع هستند مانند گودالها، میله ها و لوله های باقیمانده در زمین، اختلاف سطح های نامتعادل، جداول نامتناسب و … و یا به واسطه مکان قرارگیری نامناسب به عنوان مانع شناخته می شوند مانند دکه های تجاری و صنعتی، جعبه تاسیسات و خدمات عمومی، نرده ها، تیرهای چراغ و علائم رانندگی.
موانع غیرثابت
این موانع در اثر رفتار استفاده کنندگان به وجود می آید مانند پارک اتومبیل و موتورسیکلت، اشغال پیاده رو توسط موتورسواران، عبور موتورسیکلت از پیاده رو، توقف وسایل نقلیه بر روی خط عابرپیاده، وجود دستفروش و گدا و وجود زباله و اشیاء دور ریختنی.
عوامل اقلیمی
با گرمتر شدن هوا عوامل سایه و آفتاب تعیین کننده رفتار انسان هستند. با سردتر شدن هوا فضاهای سرپوشیده و محصور مطلوبیت بیشتری می یابند.
مسائل خاص مربوط به عابر پیاده
- عابر پیاده محدودیت های چندانی برای خود قائل نیست.
- اهمیت ندادن به عابر پیاده، سبب ایجاد رفتارهای غیر مجاز می شود.
- دیده نشدن فعالیتهای دیگر عابر پیاده مانند:
- ایستادن و صحبت کردن
- ایستادن و تماشا کردن
- ایستادن در حال انتظار
- نشستن و …
ایده هایی برای طراحی میدان انقلاب با توجه به رفتارشناسی استفاده کنندگان
در اینجا هدف به وجود آوردن تغییرات کلی نیست زیرا چنین کاری مستلزم در دست داشتن اطلاعات وسیع تر و تصمیم گیری جامع تری است که خارج از امکانات هدف ما است. هدف اصلی جوابگویی به الگوهای رفتاری پیاده ها بوده است.
- توجه به هندسه کلی فضا و زیبایی آن در چارچوب امکانات موجود طرح
- عقب نشینی احتمالی ساختمانهای اطراف میدان و به وجود آوردن فضای بیشتر برای پیاده ها و فعالیتهایشان
- انتقال فعالیتهای با تراکم زیاد به محلهای کم تراکم تر
- حذف کامل موانع و تعمیر و مرمت کفپوش ها، جداول و نرده ها و …
- استقرار مبلمان شهری به طوری که راه پیاده را سد ننماید.
- در نظر گرفتن محل مناسب برای نشستن با توجه به حرکت پیاده و کاربریهای اطراف
- در طراحی مبلمان شهری خصوصیات فرهنگی و اقلیمی در نظر گرفته شود.
- در نظر گرفتن مسیرهای مربوط به عابرپیاده به طوری که باعث اطمینان و آرامش خاطر عابر گردد.
- پیش آمدگی فضاهای پیاده در محل های خاص به منظور تأمین محل مناسب برای انتظار پیاده ها
- تعریض خط کشی عابرپیاده بر اساس الگوهای رفتاری
- استفاده از درخت، باغچه و نرده جهت محدود کردن دسترسی پیاده ها به فضاهای غیر مجاز (فضاهای مخصوص سواره)
- استفاده از درخت جهت کنترل عوامل اقلیمی در محل توقف پیاده ها
- استفاده از یک کفپوش خاص برای کل فضای میدان به منظور انسجام بخشیدن به کل فضا
- در نظر گرفتن رامپ با حداکثر شیب 8 درصد جهت استفاده معلولین و سایر پیاده ها
- استفاده از موانع خاص جهت جلوگیری از ورود موتورسواران به فضاهای مخصوص عابر پیاده
- استفاده از چراغ مخصوص عابرپیاده و تابلو جهت هدایت پیاده ها
- انتقال ایستگاههای اتوبوس و مینی بوس به خارج از میدان
- انتقال کاربریهای ناسازگار مانند فروشگاه مصالح ساختمانی
منابع و ماخذ
- لنگ، جان. 1381. آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه علیرضا عینی فر. موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. چاپ اول.
- تی هال، ادوارد. 1376. بعد پنهان. ترجمه منوچهر طبیبیان. موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. چاپ اول.
- آلتمن، ایروین. 1382. محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. ترجمه علی نمازیان. مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- بحرینی، سید حسین. 1383. تحلیل فضاهای شهری در رابطه با الگوهای رفتاری استفاده کنندگان و ضوابطی برای طراحی. موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. چاپ سوم.
- چرمایف، سرج؛ الکساندر، کریستفر. 1376. عرصه های زندگی جمعی و زندگی خصوصی: به جانب یک معماری انسانی. ترجمه منوچهر مزینی. موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. چاپ سوم.
- گیفورد، رابرت. شخصیت و محیط. نشریه معماری و فرهنگ، شماره 2 و 3.
- گیفورد، رابرت. فضاهای شخصی. نشریه معماری و فرهنگ، شماره 2 و 3.
- گیفورد، رابرت. حریم خصوصی. نشریه معماری و فرهنگ، شماره 2 و 3.
- گیفورد، رابرت. ادراک و شناخت محیطی. نشریه معماری و فرهنگ، شماره 2 و 3.
- مطلبی، قاسم. 1380. روانشناسی محیطی در خدمت معماری و طراحی شهری. نشریه هنرهای زیبا. شماره 10.
- پاکزاد، جهانشاه. 1380. فرهنگ کارشناسی و فرهنگ مردم. نشریه مدیریت شهری. دوره دوم. شماره 8.
این مطلب قبلاً در “شماره ۱۱” نشریه اینترنتی منظرآنلاین در تاریخ ۱ دی ۱۳۸۶ منتشر شده و به دلیل تغییر رویکرد وب سایت نشریه، در سایت معمارمنظر باز نشر می شود.
