مجموعه بناهای نصیرالملک شامل مسجد، منزل، حمام، آب انبار و … در محله قدیمی «اسحاق بیگ» شیراز واقع بوده است که قسمت اعظم آن در جریان خیابان سازی تخریب و ساختمانهای جدید در آن احداث شد. مسجد نصیرالملک نمونه ای از معماری ایران در زمان قاجار است که مانند نگینی در تاریخ معماری ایران می درخشد و بعد از آن معماری مذهبی دچار افول می شود. مسجدی که شاید زیباترین مسجد شیراز باشد و تماشای آن با شیشه های رنگی، طاقهای بلند و کاشیکاری های زیبایش، یکی از آرزوهای هر جهانگردی به حساب بیاید.
سادگی و پیچیدگی در مسجد نصیرالملک
از بیرون که به نمای مسجد نصیرالملک نگاه کنیم، در نظر اول چیزی جز یک بنای معمولی مذهبی نمی بینیم؛ اما حقیقت آن است که دنیایی از رنگ در دل مسجد نصیرالملک پنهان است. به علاوه، آنچه در این مسجد موجب تمایز و علاقه در بین مخاطبان شده، شیشه های رنگی کار شده در آن است. ستونهای گلدان شکل آن نیز در نوع خود بی نظیرند و زیبایی این مسجد را دو چندان می کنند.
مسجد نصیرالملک دو شبستان غربی و شرقی دارد. شبستان شرقی، شبستانی زمستانی بوده که در هوای گرم تابستان مورد استفاده قرار می گرفته و هم اکنون به موزه اوقاف تبدیل شده است. اما شبستان غربی آن که یکی از زیباترین شبستانهای مساجد ایران است، جزییات بیشتری داشته و زیباتر است. طاقهای این شبستان بر روی ستونهای سنگی با طرح مارپیچ قد برافراشته اند. ستونهای مسجد در دو ردیف شش تایی و به تعداد دوازده عدد به نیت دوازده امام قرار گرفته است.
همچنین این شبستان دارای هفت درگاه با هفت در چوبی با شیشه‌های رنگارنگ است که شبستان را به حیاط مرکزی متصل می کنند. سنگ تراشی و تزیین این شبستان الهام گرفته شده از مسجد وکیل و مسجد مشیر شیراز بوده و از سنگ گندمک یکپارچه ساخته شده است. کفسازی شبستان با کاشیهای فیروزه‌ای و سقف آن به نقش گل و بوته و آیات قرآنی مزین شده است.
مسجد نصیرالملک رنگین‌کمانی از رنگهاست و طراحی داخلی چشمگیر آن با شیشه های رنگی، این مکان را به یک اثر هنری تحسین برانگیز تبدیل کرده است و به آن لقب مسجد صورتی داده است. نور در معماری ایرانی نقش مهمی دارد و این نکته در نصیرالملک به اوج خود می رسد. نور آفتاب از شیشه های رنگی این مسجد بر روی نقش و نگار دیواره ها و طرحهای روی آن منعکس شده و یا آنکه بر روی فرش کف مسجد می تابند و دنیایی از رنگ در مسجد به وجود می آورند.
مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، شهید بهشتی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به استان فارس در پاییز ۱۳۹۶ است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.
