کاخ اردشیر، نشانی از طبیعت گرایی در ایران باستان

نویسندگان:

• صدف قانع
• سیاوش صفدرپور

کاخ اردشیر در شهر فیروزآباد استان فارس، سایتی منظرین و به جا مانده از دوره ساسانی است که برانگیختگی و درگیر کردن حواس پنجگانه مخاطب با طبیعت و توجه به تاثیر محیط بر انسانها را به خوبی به نمایش می گذارد. کاخ و همچنین بستر پیرامون آن مجموعه ای از تعامل انسان و حواس وی با طبیعت را به نمایش می گذارد و نشان از اهمیت طبیعت نزد ساسانیان داشته است. عظمت و مقیاس فرا انسانی کاخ، وجود آبگیر رو به ایوان کاخ، پیچیدن صدای باد در نیزارها و حرکت امواج آب، صدای پرندگان، ایجاد حس خلوتگاه در کنار آب و … نمونه هایی از درگیر شدن حواس مخاطب در کاخ و بستر اطراف آن است که وابستگی مستقیم به طبیعت دارد.

علاوه بر این، سلسله مراتب ورود به کاخ، قرارگیری در دل طبیعت و فضای خلوت و تعامل را می توان از کیفیات فضایی سایت دانست. در این کاخ یا آتشکده از فضای تعامل تا فضای خلوتگاهی مدنظر بوده بدین صورت که ایوان منتهی به آبگیر فضای مناسبی برای خلوت کردن و باغچه کنار آبگیر فضای به شدت صمیمی و موثر بر تعامل بین انسانهاست که هنوز هم  بعد از گذشت سالها کارایی خود را عیان می کند و این قضیه یقیناً تاثیر گرفته از تفکر منظرین معماران گذشته ایران است. در واقع عناصر طبیعت نه تنها در برانگیختن حواس، بلکه در خلق کیفیتهای فضایی سایتهای باستانی نیز به کار گرفته می شدند که نشان از اهمیت طبیعت نزد مردمان آن دوره داشته است. در مورد ساسانیان نیز خصوصا درمورد «آب»، می توان در سایتهای مختلف ساسانی این مساله را مشاهده کرد.

تصویر ذهنی پیش از بازدید از کاخ یا آتشکده اردشیر کاخی بود که تنها بقایایی چند از آن مانده و جزییات فضا قابل تشخیص نیست اما با دیدن و حضور در سایت می توان به خوبی مشاهده کرد که حتی قسمتی از تزیینات این کاخ باقی مانده و گنبدها تقریباً سالم هستند و فضاهای داخلی کاخ نیز به وضوح قابل تشخیص هستند. وجود طبقه دوم در این کاخ که متاسفانه اکنون قابل دسترس نیست، تامل برانگیز بود و پس از بررسی می توان متوجه وجود رواقهایی شد که حکایت از کاربری طبقه دوم داشت و این ساختار دید متفاوتی از بنا و ساختارهای آن دوره به دست می دهد.