توسعه پایدار، اندیشه ای است که در دهه 60 میلادی در جهان مطرح شد و نگاهی نوین را به مقوله مصرف و استفاده از عناصر پایه ریزی کرد. ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و البته بعد انرژی آن توسط بسیاری تشریح شد و همگان سعی کردند در طراحی ها و اجرای خود در حوزه معماری و شهرسازی بناهایی بسازند که به تنهایی پایداری خود را حفظ کنند و یا در زمینه انرژی بتوانند کمتر از حد معمول اتلاف داشته باشند و یا به محیط زیست آسیب برسانند.
واژه هایی مثل ساختمان سبز و … نیز در راستای توسعه مبحث پایداری به وجود آمدند و ساختمان هایی در عالم معماری پدید آمدند که نه تنها انرژی کمتر مصرف می کردند که بعضاً از منابع تجدید پذیر مثل خورشید و باد انرژی نیز تامین می کردند. دوست داران سبک “های تک” حتماً کارهای نورمن فاستر و ویژگی های خاص آن را می شناسند و می دانند که رویکرد این معمار به ساختمان چگونه است و احتمالاً تعریف گنبد ساختمان مجلس آلمان (رایشتاک) که به دست نورمن فاستر بازسازی شده است را شنیده اند و می دانند که این گنبد به جز روشن کردن داخل بنا، برق ساختمان و منازل مسکونی اطراف خود را نیز تامین می کند.
از طرفی در ذهن بسیاری از ما کارخانه ها، مراکز مخرب محیط زیست هستند و انتقال آنها به خارج از شهر در دهه های اخیر امری مثبت ارزیابی شده است. در مطلبی که قبلا در معمار منظر منتشر شده؛ چند سایت برتر در این زمینه که از کاربری صنعتی تبدیل به فضای شهری شده بودند را معرفی کرده ایم. اما اگر کارخانه ای از روز اول طراحی با هدف تطابق با محیط و محافظت از محیط زیست و طبیعت ساخته شود، آیا می تواند نگرش ما به طراحی سایت های صنعتی را کمی تغییر دهد؟ در واقع ساخت کارخانه ای همساز با زمین، فضای داخلی کارخانه را برای کار جذاب تر خواهد کرد؟
استفاده از تکنیکی که بتوانیم توسط آن سایت هایی را که به نظر می رسند محیط های مطلوبی برای شهر و شهروندان نیستند را به گونه ای طراحی کنیم که نه تنها برای شهروندان بلکه برای کارگران خود نیز مکانی سرزنده و شاداب باشد، مورد توجه قرار خواهد گرفت. این کارخانه ها از طرفی پایداری خود در زمینه انرژی و از طرفی همزیستی خود با طبیعت را حفظ خواهند کرد.
یکی از این پروژه ها که دارای خلاقیت های خاصی برای تبدیل محیط یک کارخانه به محیطی پویا است، طرح توسعه مجموعه کارخانه های گروه MFG در مالزی است. طراح این پروژه ریوچی آشیزاوا است و این توسعه در زمینی با مساحت حدود 2.5 هکتار و در سال 2013 صورت پذیرفته است. طراحی منظر این پروژه نیز توسط اینادا جونیچی انجام شده است.
هدف این پروژه گسترش کارخانه های موجود و اصلاح زمین های مجاور جنگل در جوهور مالزی است. اولویت اول این کارخانجات در قرن نوزدهم بهره وری و پیروی از منطق سودآوری بوده است، اما گروه طراحی با تغییر تفکر خود در مورد گونه شناسی کارخانه ها از یک سو و استفاده از ترکیب عناصری که باعث شود که کارگران مسلمان نسبت به محیط کار جدیدی که با آن مواجهه می شوند احساس افتخار کنند، به طراحی این کارخانه ها پرداختند.
جالب است که یک معمار و معمار منظر غیر مسلمان به روحیه پیروان ادیان دیگر در طراحی توجه کرده و حس افتخار از کار در کارخانه را به عنوان رویکرد خود قرار می دهند. شاید برای بسیاری کار در کارخانه تولیدی افتخاری نداشته باشد و بسیاری آن را کاری معمولی تصور کنند و محیط کاری شلوغ و گاهاً کثیف و همراه با آلودگی را برای کارگران متصور باشند. اما شما وقتی به محیط کاری خود افتخار می کنید که دیگران از دیدن آن شگفت زده شوند و به شما غبطه بخورند!
طراحان با استفاده از نیروهای طبیعی مانند، آب باران، نور خورشید، باد، حرارت گرمایی زمین و پوشش گیاهی، میزان تولید کربن مضر وارد شده به محیط را توسط ساخت یک کارخانه پایدار، به حداقل رسانده اند. وجود اکثر فضاهای کارخانه در زیر زمین و استفاده باغ روی بام و به حداقل رساندن اتلاف انرژی از سویی و نما و منظر سبز و یکدست که با مناظر اطراف همسان است از سوی دیگر می تواند به عنوان شاخصه های پایداری منظر این کارخانه مدنظر باشد. از طرفی استفاده از فرم های هندسی و متناسب با روحیه مسلمانان نیز در تلطیف فضای کارخانه تاثیر بسزایی داشته است.
این طرح با ایجاد یک پوشش سبز بزرگ که از بام تا سطح زمین، نمای برج اصلی کارخانه را می پوشاند، ارتباط کارگران با محیط سبز را تداوم بخشیده اند و نور داخلی فضا را توسط عناصر طبیعی تلطیف کرده اند. قدم زدن در این راهروها دلپذیر بوده و جدای از آرامش بخش بودن، در از بین بردن خستگی ناشی از کار نیز موثر است. خاک موجود بر روی پشت بام که برای کاشت این گیاهان تعبیه شده است تا حد زیادی کارایی خود به عنوان عایق کارخانه را نشان داده است.
ساختار فضای طبقات این کارخانه؛ یک جنگل با ستون های شش ضلعی با یک شکل ستاره ای در بالا که از الگوهای کاشی کاری و نقوش عربی مشتق شده است را در ذهن متبادر می سازد که خود ارجاعی به جنگل های اطراف است.
توجه به پایداری در طراحی کارخانه
از دیگر مظاهر پایداری در این کارخانه استفاده از آب باران برای آبیاری فضاهای سبز محیط خود است که به نوعی به میزان آب موجود در اکوسیستم خود صدمه نمی زند. از این رو آب باران که از پشت بام جاری می شود، از طریق لوله های نصب شده در ستون ها به یک مخزن آب زیرزمینی منتقل شده و برای آبیاری گیاهان از آن استفاده می شود.
هنگامی که باد می وزد و هوا جریان پیدا می کند، آب باران که از شیب پشت بام فرو می ریزد، نسیم سردی را در فضای بین پوشش داخلی و خارجی سقف به وجود می آورد و دمای محیط را متعادل می سازد. برای اینکه در این کارخانه استفاده از نور مصنوعی را تا حد امکان کاهش دهند، برج مرکزی کارخانه به شکلی طراحی شده که نور تابش شده از سمت بالا را منعکس می کند و سبب روشنایی محیط داخلی می شود.
یک ساختمان چند بخشی مانند این کارخانه شامل دفاتر مختلفی است که نیاز به نور طبیعی مطلوب خواهند داشت. با استفاده از شبیه سازی کامپیوتری میزان نور منعکس شده و پراکنده شده آن توسط یک پانل بازتابی که شکل آن شبیه الگوی نقوش عربی است برآورد شده است. از سوی دیگر این ساختمان بر محور شرقی – غربی قرار داده شده است تا این امکان را فراهم کند که اثر تابش خورشیدی روی سطح خارجی دیوارها به حداقل برسد. راهروی باریکی که در امتداد محیط ساختمان کارخانه کشیده شده یک مسیر شیبدار است که به مسیر پیاده روی بر روی زمین متصل می شود. این مسیر جهت تمرینات ورزشی کارگران و بهبود سلامت آنها در نظر گرفته شده است.
یکی از ویژگی های جالب این ساختمان این است که نمای ساختمان با یک سیستم سیم کشی شده توسط انگورها پوشیده شده است، این انگورها با تشکیل یک دیوار سبز عمودی، محافظی در برابر تابش های خورشیدی هستند. در مورد شیوه های اجرای نمای سبز در این مطلب توضیحات مختصری ارائه شده بود که البته نیاز به تحقیق و نوشتن مطالب جدید هم دارد. اما خواندن آن برای آشنایی اولیه با روش های ایجاد نمای سبز مفید است.
تهویه طبیعی از طریق جریان هوایی که میان ساختمان و دفاتر آن به فضاهای پایین تر وجود دارد، انجام می شود. ترکیب طبیعی شکل کارخانه به گونه ای است که می تواند با بافت و محیط اطراف ارتباط برقرار کند. با کمی دقت در نحوه طراحی این کارخانه می توان دریافت که خلاقیت معمار منظر تا چه حد در خلق تصویری جدید از یک مفهوم کمک می کند.
تشکر