بیوگرافی دکتر مجتبی انصاری
دکتر مجتبی انصاری دارای مدرک دکتری معماری از دانشگاه تهران در سال 1378 با موضوع رساله “ارزشهای باغ ایرانی، دوره صفوی، اصفهان” است. دکتر مجتبی انصاری از سال 1378 به عنوان عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس در بخش معماری مشغول به تدریس شده است. دکتر مجتبی انصاری در دانشگاههای هنر تهران، الزهراء، تهران، شهید رجائی، امام خمینی و شاهد نیز تدریس کرده است. متن زیر خلاصه ای از مصاحبه با دکتر مجتبی انصاری در مورد تعریف معماری منظر و جایگاه آن در جامعه مهندسی کشور و همچنین ارائه راهکارهایی برای گسترش شناخت دیگران از این رشته است.
معماری منظر را چگونه تعریف می کنید؟
هنگامی که ما لغت معماری را به کار می بریم شامل دو مقوله طراحی و برنامه ریزی است؛ در حقیقت طراحی و برنامه ریزی محیط های باز پیرامون زیستگاههای انسانی بر اساس دیدگاه فرهنگی آنها از محیط مصنوع شکل می گیرد، معماری منظر را می توانیم با این تعریف ارائه کنیم. این محیط ها شامل محیط های باز که در برگیرنده محیط های خصوصی، نیمه عمومی و عمومی هستند. محیط های باز شهری و روستایی و تفرجگاه ها و مکانهای اسکان موقت در خارج از شهرهاست، یعنی هم محیط های باز شهری و روستایی و هم تفرجگاههای خارج از شهرها.
البته شاخه های متفاوتی از Landscape تحت عنوان Landscape Planning و Landscape Architecture و Urban Landscape را هم داریم.Urban Landscape به ابعاد منظر در طراحی فضاهای شهری می پردازد و Landscape Design خرد شده و محدود شده Landscape Architecture است که هم طراحی و هم برنامه ریزی را شامل می شود.
مبحثی نیز تحت عنوان Environmental Design & Planning را هم داریم که بیشتر به محیط های فراتر از محیط های باز و مصنوع و سکونتگاه های انسانی می پردازد و به طور کلی محیط زیست را هم شامل می شود، پس معماری منظر رشته ای است محدود شده تر نسبت به Environmental Design & Planning و بر خلاف رشته معماری و شهرسازی که به عناصر و کالبد ساختمان و فضای شهری می پردازد، به فضاهای خارج از کالبد ساختمان می پردازد که می تواند هم فضای شهری و هم روستایی و هم تفرجگاههای خارج از شهرها را شامل شود.
اهداف مورد نظر در معماری منظر چیست؟ طراح منظر قصد دارد از طریق پروژه خود به چه هدف هایی دست یابد؟
اساساً می توان گفت که معماری منظر نوعی خلق مجدد می کند، فضاهای بیرونی (محیط های بیرون از سکونتگاه انسان) را بر اساس دیدگاه حکمی و فلسفی آنها در هر فرهنگی ساماندهی می کند که ابعاد زیباشناختی را نیز تحت پوشش قرار می دهد و همچنین این ساماندهی برای رفع نیازهای مادی و روانشناختی نیز انجام می پذیرد. در حقیقت معمارمنظر بر اساس ابعاد زیباشناختی که آنها برآمده از دیدگاههای فلسفی و حکمی است، خلق مجددی انجام می دهد تا نیازهای مادی و روانشناختی انسان را رفع کند. زیبایی و رفع این نیازها می تواند هدفهای معماری منظر را تشکیل دهد.
پروژه ها و زمینه کاری معماری منظر در جامعه حرفه ای چگونه است؟
از نظر دکتر مجتبی انصاری معماری منظر در دو زمینه طراحی و برنامه ریزی در دو مقیاس کلان و خرد می تواند فعالیت داشته باشد. در مقیاسهای کلان پروژه هایی مثل طراحی پارکهای فراشهری، ساماندهی رود دره ها، ایجاد امکانات گردشگری در سایتهای طبیعی، پارکهای طبیعی حفاظت شده، جنگلها، بیابانها، حوزه دریاچه سدها و … و در مقیاس خرد می تواند به طراحی پارکهای شهری در هر مقیاس، محوطه های شهرکهای صنعتی، محوطه پارکهای تحقیقاتی، طراحی فضای باز شهری، محوطه سایتهای آموزشی، بیمارستانها، ادارات دولتی، وزارتخانه ها، میادین، تقاطع های غیرهمسطح، شهربازی و … را در بر گیرد.
رشته معماری منظر چه نیازهایی را برآورده می کند که رشته معماری و شهرسازی قادر به تامین آنها نیستند؟
معماری و شهرسازی را اگر آنچه در دوره مدرن به صورت علمی مطرح شد، بدانیم؛ معماری مدرن به دلیل فلسفه خاصی که بر آن حاکم بود (فلسفه کارکردی و عملکردی) به محیط زیست بی توجه بود. به هر حال ضرورت توجه به محیط و طراحی پایدار شهری و استفاده بهینه از پتانسیل محیط های شهری در فضاهای زیستی احساس می شد. این همان حلقه مفقوده ای است که در معماری و شهرسازی مدرن مورد غفلت قرار گرفت.
دکتر مجتبی انصاری معتقد است که در گذشته تاریخی معماری و شهرسازی که ما آن را به عنوان معماری و شهرسازی اسلامی می شناسیم، یا در گذشته غرب (قبل از قرون وسطی) و … طراحی معماری و فضاهای باز شهری با توجه کامل به فضاهای زیستی صورت می گرفت. اساساً در مکتب معماری و شهرسازی صفوی به خصوص دوره متاخر در دوره معماری و شهرسازی ایران با توجه به ابعاد تمثیلی گستره بهشت در معنای قرآنی آن شهر اسلامی نوعی بهشت گسترده در پهنه زمین از طریق توسعه باغها و محل های استقرار بر اساس الگوی چهار باغ بوده است. در واقع اشاره به همان مدینه فاضله داشته است.
دکتر مجتبی انصاری معتقد است که در معماری و شهرسازی ایران در گذشته عناصر طبیعی و باغسازی ایرانی به عنوان الگوی توسعه فضای سبز و فضاهای طبیعی همیشه مورد توجه قرار داشته است. معماری و شهرسازی مدرن با توجه به توسعه صنعتی که بعد از انقلاب صنعتی پیش آمد، به طبیعت و محیط زیست بی توجهی کرد و آنها را مورد تعرض قرار داد.
بنابراین معماری منظر سعی می کند که به این نقیصه که در فضاهای خارج از ساختمان و فضاهای باز شهری وجود دارد، بپردازد و بین معماری، شهر و محیط زیست یک آشتی برقرار کند. به این علت رشته های معماری منظر و طراحی و برنامه ریزی محیط در دوره های متاخر به عنوان رشته های جدید در این زمینه ایجاد شده اند.
از نظر دکتر مجتبی انصاری تفاوت معماری منظر و دیگر رشته ها در این است که در معماری و شهرسازی ما به کالبد و محیط مصنوع می پردازیم و آنچه را به عنوان معمارمنظر باید بدان بپردازیم، حضور عناصر طبیعی مانند آب، زمین، گیاه و محیط طبیعی که مشتمل بر این عناصر است در فضای شهری چه نقشی می تواند ایفا کند و این قضیه می تواند عناصری را که به این عناصر وابسته هستند مانند عناصری که آب و گیاه را سامان می دهند یا عناصری که ما از آنها به عنوان مبلمانهای شهری یاد می کنیم را در بر بگیرد.
در حقیقت ابزار و وسایلی که لازمه تفرج و سکونت در محیط های طبیعی هستند را نیز شامل می شود. فضاهای باز خارج از محیط مصنوع که فضاهای باز شهری هستند حیطه کار معمارمنظر را تشکیل می دهند.
برای توسعه معماری منظر در ایران چه باید کرد؟
به نظر دکتر مجتبی انصاری اولین کار توسعه آموزشی است. این رشته باید در دانشگاههای کشور توسعه پیدا کند تا فارغ التحصیل متخصص این رشته وارد بازار کار شوند. این نقطه اول کار توسعه محسوب می شود، دومین قدم تشکیل جامعه حرفه ای و توسعه معرفی این رشته در فرهنگ و توسعه آبادانی کشور است؛ یعنی آشناسازی عموم افراد جامعه و مخصوصاً برنامه ریزان جامعه با مقوله معماری منظر می تواند نقش اساسی ایفا کند و جایگاه این رشته را در برنامه ریزی کلان کشور مشخص کند.
سومین قدم طراحی و اجرای پروژه های مناسب است؛ یعنی باید پروژه های مطلوب شناسایی و به ارگانها و ادرات دولتی معرفی شوند و سعی کنیم با طراحی پروژه های بهینه و خوب رشته را معرفی کنیم. چهارمین قدم رفع موانع قانونی و تصویب ضرورت حضور معمارمنظر به عنوان عضو تیم طراحی در پروژه های کلان کشور است. نقش معمارمنظر در چنین پروژه هایی باید پر رنگ باشد و ضرورت قانونی برای آن تصویب شود.
حرف آخر
هنگامی که یک رشته ایجاد می شود، دو نوع برخورد می تواند صورت گیرد؛ یکی برخورد هویت بخش است که این رشته بتواند خود را در قالب یک رشته حرفه ای به سایر رشته ها معرفی کند. این نوع برخورد می تواند برخورد از نوع همکاری باشد و از طریق همکاری و عضویت در تیمهای طراحی رشته خود را معرفی کند و برخورد دیگر می تواند این باشد که به طور مستقل خود را تعریف کند.
به نظر دکتر مجتبی انصاری برخورد از نوع اول می تواند در توسعه پایدار در آینده کمک بیشتری بکند تا اینکه ما بخواهیم به بحثهای بین رشته ای دامن بزنیم و سعی کنیم هر رشته ای قطعه ای از این محیط مصنوع را طراحی کنیم و سعی در افزایش سهم داشته باشیم. به نظر می رسد که ما باید به عنوان یک عضو تیم طراحی و عضو جوامع حرفه ای مهندسی از طریق ارائه تخصص در طرح خود را به اثبات برسانیم.
این مطلب قبلاً در “شماره ۴” نشریه اینترنتی منظرآنلاین در تاریخ ۱ تیر ۱۳۸۶ منتشر شده و به دلیل تغییر رویکرد وب سایت نشریه، در سایت معمارمنظر باز نشر می شود.
