نقد کاربردی
آنچه از نقد در نظر اول به ذهن متبادر می‌شود، ایراد و اشکال گرفتن از یک کار، اثر علمی و هنری و یا یک پروژه طراحی است، اما در واقع نقد نه ایراد و خرده‌گیری است نه اِشکال‌تراشی، بلکه علم ارزیابی و سنجش میزان اعتبار علمی یک طرح است.
متخصصان وظیفه دارند از طریق رصد معضلات جامعه در حوزه دانشی خود، نیازمندی‌های جامعه در امر پژوهش را آشکار کنند. لذا، آگاهی از اصول نقد علاوه بر اینکه به ما کمک می‌کند تا از خرده‌گیری‌های غیراصولی و بعضاً به دور از اخلاق علمی درباره آثار دیگران بر حذر باشیم سبب می‌شود که به دیدی کارشناسانه مسلح شویم، آنگاه درباره آثار دیگران قضاوت کنیم و امیدوار باشیم که با انتقاد اصولی و ضابطه‌مند است که می‌توان زمینه توسعه علمی جامعه را فراهم آورد و روزنه‌های جدیدی به روی علم و تحقیق گشود.
اصـول نقد اثر
واژه نقد و نقد کردن در تداول امروز در یک مفهوم کلی به معنای قضاوت و ارزیابی درباره اعمال، افکار و آثار دیگران است و آنچه بیشتر از نقد به طور اخص مدنظر است سنجش و ارزشیابی دقیق و علمی درباره آثار و دستاوردهای علمی نویسندگان، هنرمندان و دانشمندان در تمامی حوزه‌های دانش بشری است. به کمک نقد است که یک اثر اعتبار می‌یابد و نقاط ضعف و قوت آن عیان و موجب اصلاح مداوم الگوهای دانش بشری می‌شود.
نقد نیز چون سایر رشته‌های علمی اصول و قواعد خاص خود را دارد؛ اطلاع و بصیرت از این اصول به همراه تجربه و برخورداری از ذهنی پویا و نقاد به ما کمک می‌کند تا گزارشی نقادانه و سازنده از یک اثر به دست دهیم.
نقد یک فرآیند چهار مرحله ای است:
۱- توصیف. من چه می‌بینم؟ اثر یا فضای مورد نقد را با دقت و با توجه به همه جزییات آن مورد بررسی قرار دهید و سپس آن را با همه جزییاتی که مشاهده کرده‌اید، توصیف کنید. واقع‌گرایانه عمل کنید و به همه آن چیزهایی که می‌بینید، اشاره داشته باشید.
۲- تحلیل. کار چطور سازماندهی شده است؟ به دنبال المان‌ها و اصول به کار رفته در اثر یا محیط موردنظر و طراحی غالب آن برگردید و درباره آن صحبت کنید. این بخش می‌تواند به یکی از چهار جنبه زیر بپردازد (بررسی همه آنها الزامی نیست، بلکه ممکن است نقد فقط از یک جنبه صورت گیرد(؛
1-2- مسائل عملکردی و کارکردی پروژه: آیا اجرای پروژه به نیازهای موجود پاسخ گفته است یا خیر؟
2-2- مسائل زیبایی‌شناختی: به دنبال «اصول طراحی» بگردید؛
- ریتم – آیا تکرار المان‌ها یا تصاویری مشاهده می‌کنید؟
- حرکت – آیا حس حرکت از کار به شما انتقال داده می‌شود؟ چشم در اطراف کار چطور گردش می‌کند؟
- تعادل – رسمی یا متقارن، غیر رسمی یا غیر متقارن؟
- نسبت – نسبت یک سکانس از پروژه با کل محیط و یا نسبت یک قسمت با قسمت دیگر چطور است؟ آیا رابطه‌ای وجود دارد؟
- تنوع – تفاوت‌ها و کنتراست‌های موجود در کار به چه صورت است؟
- تاکید – کدام قسمت غالب است و کدام قسمت مغلوب؟
- وحدت– آیا این کار و اثر هنری حس واحد بودن القا می‌کند؟
2-3- مسائل هویتی و معنایی: پروژه با بستر فرهنگی و اجتماعی خود چگونه ارتباط برقرار کرده است؟
2-4- مسائل اکولوژیک: آیا به تعادل اکولوژیک آسیب می زند یا به احیای اکولوژیک کمک می کند.
2-5- مسائل کالبدی: طراح از «المان‌های محیطی» چطور استفاده کرده است:
- از چه المان‌هایی در محیط استفاده کرده است: مبلمان، پوشش گیاهی، کفپوش‌ها و… هماهنگی و تلفیق این اجزا با هم را بسنجید.
- خطوط اصلی فضا – چه با اشاره مستقیم و چه ضمنی، منحنی یا مستقیم، و جهت حرکت آنها
- شکل‌ها، فضا و فرم‌ها – آیا شکل‌ها هندسی هستند یا بدون فُرم؟ نقد دید خود به عنوان بیننده را در کار پیدا کنید و بگویید در کجای کار قرار می‌گیرد.
- رنگ‌ها – گرم، سرد، روشن، کدر، نرم، برجسته و غیره
- ارزش رنگ در محیط – روشن: میزان بازتاب نور چقدر است، تاریک: میزان جذب نور چقدر است.
- بافت – در مورد بافت اجزا، المان‌ها و پوشش گیاهی محیط اصلی بررسی کنید و میزان نرمی، زبری، براقی، کدری، ظرافت و ریزی و درشتی آن را بررسی کنید.
۳- تفسیر. چه اتفاقی در حال افتادن است؟ پاسخ به این سوال چیزی بیش از داستان‌سرایی است. چه چشم‌اندازی پیش روست و در گذر زمان سرنوشت پروژه چه خواهد شد؟ این قسمت بر پایه تجربیات شخصی و مشاهدات عینی شما است. می‌توانید احساسات خود را بیان کنید که البته آنها باید از مشاهدات و دریافت‌های بصری پس از تماشای کار نشات گرفته شده باشد.
۴- قضاوت. نظر شما درباره این کار و فضای طراحی چیست؟ آیا این پروژه از نظر بصری یکپارچی لازم را دارد؟ آیا با کاربر ارتباط برقرار می‌کند؟ درباره موفقیت و یا شکست آن قضاوت کنید. نظر خود را بر پایه آنچه از سه مرحله قبل نتیجه گرفته‌اید، بیان کنید. برای قضاوت باید با خودتان صادق باشید و بدانید چرا چنین احساسی نسبت به این طرح دارید.
سایت علمی معمارمنظر در سال دوم فعالیت گسترده خود عزم ورود جدّی به این عرصه را کرده است. مخاطبان سایت معمار منظر، تعداد کثیری از متخصصان، اساتید و دانشجویان شهرسازی، معماری، منظر، طراحی محیطی و فضای سبز هستند که انتظار دارد نقد کاربردی ما بتواند در کار ایشان مفید واقع شود. بخش نقد سایت با جلب همکاری فرهیختگان و ارزیابی بازخوردهای مرحله اول، به تدریج با آهنگ سریعتر و متنوع‌تر تداوم و توسعه خواهد یافت.
در این راستا از تمامی صاحب‌نظران، حرفه‌مندان و دانشجویان دعوت می‌شود در این راه، بخش نقدنویسی سایت معمار منظر را یاری دهند.
سردبیر بخش نقد سایت معمارمنظر
