رنگ بافت تاریخی در منظر شهری مسکو و سن پترزبورگ

مقدمه

جهانی که انسان در آن زندگی می کند، مملو از رنگهای مختلفی است که بسته به محیط تغییر می کنند. رنگها به دو دسته رنگهای موجود در طبیعت و رنگهای محیط مصنوع تقسیم می شوند. رنگها در محیط های انسان ساخت، بر گرفته از طبیعت و بازتاب دهنده تفکر، فرهنگ و سلیقه خاص مردمی است که آنها را به کار می گیرند. بافت تاریخی سن پترزبورگ و مسکو، بافتی رنگارنگ است، که در نگاه اول شبیه به بافت قدیمی دیگر شهرهای اروپایی است اما پس از نگاهی دقیق تر به رنگها، تفاوتهای محسوسی مشاهده می شود که خبر از ترجیح و انتخابی در گزینش این رنگها می دهد.

رنگ در بافت تاریخی سن پترزبورگ و مسکو

با قدم زدن در بافت تاریخی و ثبت و تحلیل عکسها، می توان به سلیقه مردم روسیه پی برد. اغلب رنگهایی که در نماهای شهری استفاده شده، دارای غلظت و درجه اشباع پایینی است. به عبارتی دیگر، رنگها شارپ (Sharp) نیستند. این رنگها به تنهایی یا در ترکیب با رنگ سفید در نماها استفاده شده است. این رنگها منتج از مصالح نیستند، بلکه به صورت خالص (رنگ مایه) استفاده شده اند.
رنگ نماها اغلب از تنالیته های رنگهای گرم ولی با غلظت پایین، شامل طیف رنگهای زرد، نارنجی، صورتی، گل بهی، کرم، عسلی و زرشکی تشکیل شده ولی در موارد معدودی شامل رنگهای آبی کم رنگ (deep sky blue) سبز خزه ای (medium sea green) است. از ویژگیهای اصلی رنگها، ترکیب دو تایی آنهاست، که از ترکیب رنگ نما و رنگ بام ساخته می شوند. این ترکیب شامل: زرد و سبز خزه ای پررنگ، رنگ زرد، کرم، گل بهی با رنگ قرمز زرشکی است. (تصویر1) تعداد اندکی از ساختمانها در بافت تاریخی تحت تاثیر دوره حاکمیت کمونیسم به رنگهای خاکستری دیده می شوند.

رنگ در بناهای یادمانی

بناهای یادمانی و نشانه ها برای برجسته شدن و ایجاد تمایز، به تغییر در رنگ، فرم و مقیاس روی می آورند. بناهای یادمانی سن پترزبورگ و مسکو نیز از رنگهای خاصی برای رسیدن به این هدف کمک می گیرند. رنگ غالب این بناها، قرمز شرابی (Fire brick) و عنابی تند (Dark red) در ترکیب با سبز آووکادو (Dark green)  و رنگ طلائی است. در سقفها و گنبدهای چوبی سبز کلیساها، از تنالیته های مختلف این رنگ، از سبز تیره (آووکادو) تا سبز روشن استفاده شده، که به این بناها ظرافت می بخشد، نیاز به داشتن جزییات در مقیاس بزرگتر را برآورده می کند و چشم نواز است (تصویر 2، قطعه e,g,h).
یکی دیگر از رنگهایی که در بناهای عمومی استفاده می شود و رنگی شاخص است، آبی کمرنگ (Deep sky blue) (تصویر 2، قطعه j) و سبز دریایی روشن (turquoise) (تصویر 2، قطعه f) است. رنگ دیگری که در برخی از بناهای عمومی و یادمانی استفاده می شود، رنگ زرد (ترکیب رنگ زرد با گنبد طلایی یا بام شیبدار سبز آووکادو (تصویر2، قطعه k,l,d) است. در واقع نمای قرمز، آبی، سبز یا زرد و سقف سبز آووکادو و گنبد یا تزیینات طلایی رنگ از مشخصه بناهای عمومی و یادمانی است. (تصویر 2)

 هماهنگی و همنشینی رنگها در مجاورت میادین و بناهای یادمانی

بناها در میادین شهری به تنهایی دیده نمی شوند. بلکه تشکیل یک کل واحد را می دهند که هماهنگی و هارمونی میان آنها موجب تقویت حس مکان و یکپارچگی بصری در میدان می شود. یکی از نمودهای این هماهنگی در میادین شهری سن پترزبورگ و مسکو، همنشینی رنگها است. در بناهای بدنه میدان روبروی کلیسای اسحاق مقدس در سن پترزبورگ که ستونهایی به رنگ قهوه ای دارد، حضور این رنگ نادر، بارز است. رنگ قهوه ای از رنگهایی است که در مکانی دیگر در سطح شهر دیده نمی شود، اما به طور هوشمندانه ای در نمای شهری بناهای مجاور این بنای یادمانی به کار گرفته شده است (یکی از نمونه های مهم و مشهور آن نیز، ساختمان قدیم سفارت آلمان به طراحی پیتر بهرنس با نمایی به رنگ قهوه ای تیره است). نمای بناهای بدنه میدان، طیف هایی از رنگ قهوه ای را شامل می شود، از قهوه ای کم رنگ در ترکیب با سفید تا قهوه ای تیره که موجب یکپارچگی در عین تنوع می شود. نماهای ساختمانها در مجاورت کلیسای مشهور ناجی در خون (سن پترزبورگ) نیز دارای طیفی از رنگ قرمز، برگرفته از رنگ قرمز نمای آجری کلیسا است (ساختمانی به رنگ حنایی روشن (salmon) و در ساختمانهای لبه کانال، نما به رنگ کرم و قاب پنجره ها به رنگ شرابی روشن (pale violet red) است). در ساختمانهای مجاور میدان مانژ در مسکو نیز از تنالیته های رنگ زرد در نما (و رنگ سبز در بام شیبدار) استفاده شده که برگرفته از رنگ ساختمان آرسنال (از کاخهای مجموعه کرملین) در ضلع جنوبی میدان است. (تصویر3)

نتیجه گیری

با مطالعه طیف و پراکنش رنگها در بافت تاریخی، بناهای یادمانی و میادین سن پترزبورگ و مسکو، می توان به وجه اشتراک و نظم پنهان نهفته در آن پی برد. انتخاب رنگها نه بر حسب اتفاق، بلکه بر اساس ترجیح، روحیه و سلیقه خاص مردم روسیه و نشان دهنده نوع زیبایی شناسی آنهاست. در بافت تاریخی سن پترزبورگ، طیف رنگهای گرم (زرد ، زرشکی، گل بهی، صورتی) و در موارد معدودی رنگهای سرد (آبی ، سبز) با درجه غلظت پایین به کار رفته است. ترکیبهای دوگانه زرد – سبز و طیف زرد – قرمز هم، به نوعی الگو تبدیل شده است. استفاده بیشتر از رنگ گرم را می توان اینگونه توجیه کرد که واکنشی نسبت به آب و هوای سرد این سرزمین است. رنگ غالب در بناهای یادمانی نیز الگوی قرمز – سبز تیره و طلایی است (تصویر4). رنگ “قرمز” و کلمه “زیبا” در زبان روسی از یک ریشه هستند و بی دلیل نیست که قرمز، به رنگی متداول در بناهای یادمانی و یکی از سه رنگ پرچم روسیه در آمده است. رنگ طلایی در روسیه تنها مختص به بناهای یادمانی و وجه تمایز بناهای یادمانی آن از نمونه های مشابه اروپایی است. یکی از دلایل انتخاب رنگ طلائی، می تواند آب و هوای ابری، عرض جغرافیایی بالا، میزان تابش کم خورشید و در نتیجه کنتراست پایین محیط باشد که برای جبران این حالت، به استفاده از این رنگ روی آورده اند. در میادین و مجاورت بناهای یادمانی نیز هماهنگی و همنشینی رنگها و الگوبرداری از رنگ بنای یادمانی در نمای بافت مجاور، از نمونه های توجه آگاهانه روسها به منظر شهری است.