نقد روند توسعه روستای بلبر

مقدمه

روستای بلبر در غرب استان کردستان و از توابع سروآباد در منطقه هورامانات است که در 7 کیلومتری هورامان تخت واقع شده است. “بل” در لغت به معنای “خدای آبها” و بلبر به معنای جوی آب است که علت آن قرارگیری این روستا در کنار رودخانه سیروان و همچنین چشمه “وله – ساجی” است که این روستا را به دو بخش تقسیم کرده است. (آستانی و عزیزیان، 1390) سابقه این روستا به صدها سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد و از روستاهای قدیمی ایران است. منطقه هورامانات اگر چه بافتی خشتی و سخت داشته اما معماری این روستا به گونه ای مناسب با این بستر همساز شده است، مصالح سنگی و چوبی ساختمانها و خانه های پلکانی و مطبق روستا که بر دامنه جنوبی رشته کوه های زاگرس واقع شده از ویژگیهای منحصر بفرد این منطقه است. این روستا به خاطر مسیر صعب العبور آن، برخلاف روستاهایی چون ماسوله و ابیانه، تا حدودی ناشناخته مانده اما معماری و منظر آن بی نظیر و منحصر بفرد است. اما حضور توریست، با گذشت زمان، روستا را دچار تغییرات و تحولاتی خواهد کرد و می تواند در زمانی کوتاه، ظاهر آن را چون روستای هورامان تخت (بزرگترین روستا در منطقه هورامانات و در 7 کیلومتری روستای بلبر) دگرگون و غریبه کند. هدف از نوشتار این گزارش، بررسی تغییر و تحولات این روستا در گذر زمان و پیشگیری از آسیب جدی منظر و هویت آن است.

بلبر، روستایی دو قطبی

به دلیل خشک و نیمه خشک بودن سرزمین ایران، روستاهای محدود و کم جمعیت در کنار منابع آبی از جمله رودخانه ها و دریاچه ها و سپس احداثات آبی از جمله کانالها و سدها شکل می گیرند، همچنین در مناطق کوهستانی، روستاها در دامنه های شمالی قرار گرفته تا بیشترین میزان دریافت نور خورشید را داشته باشند. اما روستای بلبر چنین نیست و در دامنه جنوبی قرار گرفته و نور شمال را دریافت می کند. علت آن را می توان در قرارگیری چشمه “وله ساجی” در این دامنه و همچنین شیب ملایم و کمتر دامنه جنوبی نسبت به دامنه شمالی یافت که احداث باغات و همچنین خانه ها را آسانتر می کند. بنابراین روستای بلبر بافتی دو قسمتی دارد که علت دو قطبی بودن روستای بلبر را می توان در عوامل زیر یافت:

• وجود چشمه مهم “وله ساجی” در میان روستا و تقسیم روستا به دو بخش
• نیاز به گسترش روستا و عدم وجود زمین و شیب مناسب در هسته اول روستا برای احداث خانه ها و باغات
• نزدیکی به معبر اصلی و تبدیل معبر اصلی و ورودی روستا به گرهی مهم
• جدایی قومیتی و خویشاوندی و تمایل به استقلال

تغییرات منظر بومی روستا

علاوه بر دو قطبی بودن روستا، منظر و معماری ارگانیک آن نیز منحصر بفرد است. معماری بومی و همساز با بستر کوهستانی خشن این روستا با خانه هایی سنگی و ایوانهای چوبی و داربستهای برای درختان تاک، منظری متفاوت و زیبا ایجاد کرده است. اما توریسم، راهیابی تکنولوژی و احداث جاده ها و راههای ارتباطی و همچنین اقدامات بدون برنامه، خطری برای هویت و اصالت این منطقه محسوب می شود. در حالی که پنجره های چوبی جای خود را به دربها و پنجره های فلزی داده، این بار نوبت تحول سازه بناهاست. به علاوه، حضور سازه های فلزی و بتنی و ساختمانهای جدید، علاوه بر کمرنگ کردن حضور مصالح بومی، خط آسمان و بافت پلکانی روستا را مخدوش و هویت منظرین روستا را در معرض خطر قرار داده است. همچنین حضور تاسیسات و زیرساختها به دلیل ایجاد امکانات رفاهی بیشتر، منظر بصری و حسی روستا را تحت تاثیر قرار داده و خصوصاً تصویر سیمهای برق در اکثر پرسپکتیوهای دید به چشم می خورد. در واقع تصور جذاب بودن تغییرات جدید برای روستاییان و با هدف جذب توریست بیشتر، موجب سرعت رشد این تغییرات شده و حس تعلق مردمان بلبر نسبت به زادگاهشان را کمرنگ می کند.

نتیجه گیری

روند رو به رشد شبیه سازی روستاها به مانند شهرها، هویت و معنای روستاها را از بین برده و دیگر معماری هر مکان مشخصه و صورت آن مکان نخواهد بود. در حالی که توریستها و شهرنشینها از این روستا به دلیل منظر بکر و زیبای آن بازدید می کنند اما تغییرات در میان روستاییان باب شده و آن را دلیلی بر جذب توریست می دانند.  اگر چه سرعت تغییرات در این روستا به مانند هورامان تخت نبوده و نیست اما این روستا نیز از آسیب این تحولات به دور نخواهد بود و در صورت عدم مدیریت و برنامه ریزی صحیح، به منظر آن لطمه وارد خواهد شد و مخاطبان خود را نیز از دست خواهد داد. اگر چه ممکن است پاسخ این تغییرات را در آسان و سریعتر بودن روشهای جدید به جای به کار بردن مصالح و شیوه های قدیمی در بین روستاییان یافت، اما نیاز بسیار به آگاه سازی و مدیریت ساخت و سازها در جهت حفظ منظر روستایی این منطقه وجود دارد تا بتوانند به کمک مصالح و معماری بومی، شرایطی را فراهم آورند که علاوه بر فراهم کردن آسایش روستاییان، منظر روستا را نیز با خطر مواجه نکند.

منابع

• انصاری منش، مریم؛ کاوه طهماسبی و پیام ریاحی، 1393. بررسی عوامل موثر شکل گیری بر حیاط بامها در اقلیم سرد و کوهستانی نمونه موردی روستای هجیج، کنفرانس ملی الکترونیکی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه ریزی
• فرهادی قولیانلو، محمدیار، 1392. بررسی نقش عوامل اقلیمی بر بافت روستاهای کوهستانی، همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری، بوکان
• آستانی،سجاد و زهرا عزیزیان، 1390. بررسی توریسم فرهنگی در مناطق روستایی مطالعه موردی روستای اورامان تخت کردستان، اولین همایش جلوه های فرهنگی استان کردستان، سنندج
• ملک حسینی عباس؛ محمد مهدی درگاهی، 1390. گونه شناسی بافتهای روستایی در ایران، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، سال سوم، شماره 7