منظر شبانه جاده هورامان

مقدمه

منظر شبانه بعدی از شخصیت منظر محسوب می شود که می تواند درکی جدید از آن را به مخاطب منتقل کند. زیبایی شب هنگام در یک فضا بسیار متفاوت از روز آن است. با توجه به طرح نورپردازی، می توان منظر شبانه متفاوتی را در یک منظر به نمایش گذاشت. اما اگر این طراحی صحیح نباشد می تواند درکی نادرستی به مخاطب انتقال دهد. جاده هورامان جاده منحصر بفردی است در نزدیکی مرز ایران و عراق که در این گزارش به بررسی منظر شبانه آن پرداخته خواهد شد.

جاده هورامان

جاده هورامان جاده ای است مارپیچ شکل با طول 75 کیلومتر در استان کردستان که مریوان را به روستاهای دره هورامان متصل می کند. فرم این جاده به علت محدودیتهای موجود در کوهستان صعب العبور، با پیچ هایی تند ساخته شده است. در مسیر این جاده به علت شیب کوه، روستاهایی با فرم  پلکانی، همچون اورامان تخت، بلبر، کماله، دزلی و … وجود دارند. در روز می توان از جاده، منظر طبیعی این دره را با پوشش گیاهی سبز توام با سنگ و صخره هایی زیبا دید که حکایت از طبیعت دلنشین کردستان دارد.

منظر شبانه

هر منظری می تواند دارای دو کاراکتر گاه نسبتاً و گاه کاملاً متفاوت باشد: منظر روز و منظر شب. منظر شب می تواند درکی متمایز از فضا را نسبت به منظر روز در یک فضای مشخص به کاربر منتقل کند. علاوه بر عوامل طبیعی، آنچه منظر شب را بسیار متفاوت می سازد، نحوه نورپردازی آن مکان است. توجه به ابعاد منظر شبانه در نوع طراحی منظر شب بسیار حائز اهمیت است.

یک نورپردازی ناموفق می تواند منظری که در روز بسیار زیباست را به کلی نابود کند. مفهوم منظر با عینیت و ذهنیت در ارتباط است بنابراین برای مدیریت این مفهوم در شب، افزون بر نمودهای کالبدی – عملکردی منظر باید بر مباحث ادراکی ساکنین که شاید ریشه در هویت آئین و رسوم دیرین آنها داشته باشد نیز تمرکز کرد. در هر دو بعد کالبدی – عملکردی و ادراکی در طراحی نورپردازی نوع چراغها و میزان روشنایی اهمیت دارد. بعد ادراکی بیشتر از لحاظ بصری با مخاطب ارتباط برقرار می کند. آنچه در منظر شب یک جاده قابل بررسی است هر دو بعد عملکردی و ادراکی است.

منظر شبانه جاده اورامان

جاده هورامان با تمامی زیباییهایش به یکباره در شب خاموش می شود. اگر در شب از درون روستاهای دره هورامان به سمت جاده نگاه شود، هیچ منظره ای جز تاریکی به چشم نمی آید، بنابراین هر دو بعد عملکردی و ادراکی نادیده گرفته شده است. بعد عملکردی و کالبدی در جاده هورامان بیشتر اشاره به امنیت جاده برای عابران سواره و پیاده دارد و وجود پیچ های تند، خطر سقوط و تصادف را در دره زیاد می کند.

تامین امنیت جاده توسط نورپردازی می تواند از شماری از خطرهای جانی جلوگیری کند. از لحاظ بعد بصری و ادراکی نیز با خاموشی دره جز چراغ خانه های روستاهایی چیز دیگری دیده نمی شود و ادراک مخاطب را با نقص مواجه می کند.

نتیجه گیری

برای ساختن منظر شب جاده هورامان باید طراحی نورپردازی هوشمندانه ای برای آن در نظر گرفت. در باب بعد عملکردی، یعنی همان مسئله امنیت، میزان روشنایی باید به اندازه ای باشد كه نه تنها مسیر را به عابران پیاده و سواره نشان دهد و آنان را از خطر پیچ ها آگاه سازد بلکه برای چراغها نیز برای آنان ایجاد خیرگی نکنند. از لحاظ بصری نیز می توان گفت در صورت تشدید نور، روستاها از جاده دیده نمی شوند و همه زیبایی منظر شب دره از بین می رود.

برای ایجاد روشنایی در این جاده نباید از انواع چراغهای خیابانی با ارتفاع زیاد استفاده كرد زیرا منظر شبانه دره را مختل می کند. بنابراین بهتر است برای نورپردازی از چراغهایی استفاده نمود كه آلودگی نوری زیادی ایجاد نکنند. در این صورت چراغها می توانند در عین نشان دادن مسیر جاده، آسیبی به منظر شب دره نیز نزنند و از داخل خود روستاها هم منظر شبانه جاده معنا می گیرد و مارپیچی روشن در قلب كوه دیده می شود. با کمی اندیشه طراحانه می توان منظر شبانه بی نظیری در این جاده خلق کرد.

مقاله­ حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه بین المللی امام خمینی، دانشگاه شهید رجایی، دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به منطقه هورامانات در اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ است که با راهنمایی اساتید حاضر در سفر تنظیم شده است.