منظر بندر لافت، محصول ادراک عناصر خرد منظر

مقدمه

منظر شهری دارای ماهیتی واحد و محصول توامان عین و ذهن بوده که میان دو بعد عینی و ذهنی آن رابطه ای ناگسستنی وجود دارد که این ابعاد در کنار یکدیگر منجر به شکل گیری یک کلیت واحد می شود. هر شهری دارای عناصر منظرین بیشماری است که درک شهروندان از این عناصر و تصویر ذهنی منتج از آنها در شهر، منظر آن شهر را خلق می‌کند. همچنین ماهیت مکان ماحصل فضا و فهم انسان از فضا بوده، فهمی که ماحصل ادراکات جزئی و کلی از شهر است. بافت تاریخی شهر لافت در میان منظر طبیعی دریا و کوه های پیرامون آن واقع شده است، بنابراین دارای پتانسیل بصری فوق العاده ای است که درک زیبایی های منظر آن صرفا از طریق حضور در بافت شهری آن میسر نمی شود و نیازمند درک کلی از منظر شهری و طبیعت پیرامون آن است.

درک شهر بواسطه عناصر منظرین آن

منظر شهری درک شهروندان از شهر بواسطه نمادهای آن شهر است. هر شهروند سیمایی از شهر خود را در ذهن می پروراند که این سیما در ذهن او بر حسب ویژگی ها و خصوصیات گوناگون محیط و همچنین برداشت های وی شکل میگیرد. شهر بواسطه عناصر شناساینده که مختص آن شهر بوده و چهره و رخساره آن را بوجود می آورد، شناخته می شود. این عناصر شناساینده همان نشانه های شهری اند که باعث خوانایی شهر شده و در درک شهروندان از شهر بسیار حائز اهمیت هستند. این نشانه ها، نقاط عطف و عناصر منظرین جزو مولفه های استراتژیک منظر شهر و بیانگر هویت شهرند. این عناصر منظرین بر حسب اهمیت و نقشی که در سازمان فضایی شهر دارند در سه سطح عناصر خرد، میانی و کلان طبقه بندی می شوند که عناصر خرد، مصالح بومی آن منطقه، رنگ، سبک معماری، درختان، پوشش گیاهی خاص و نشانه های شهری را شامل می شود که با مدیریت اینها میتوان به مفهوم شهر پی برد. عناصر میانی، عناصر مرکبی در شهر هستند که از لحاظ اندازه، ابعاد بزرگتری داشته همچون فضاهای جمعی و نظرگاه ها و ….که کاراکتر شهر را می سازند. عناصر کلان نیز عناصری هستند که نه تنها از نظر ابعاد بلکه از لحاظ نقشی که در سازمان فضایی شهر ایفا می کنند با عناصر خرد و میانی متفاوتند همچون مرکز شهر. (منصوری، جزوه درسی منظر شهری) حال درک کامل منظر یک شهر بواسطه درک این عناصر منظرین است که از اجتماع دو درک کلی و جزئی از شهر امکان پذیر خواهد بود.

عناصر منظرین شهر لافت عامل ایجاد ادراکات جزئی

عناصر خرد منظر شهر لافت همچون درختان نخل در پشت دیوارهای کوتاه که همچون لکه های سبز در بافت تک رنگ شهر بسیار چشم نواز هستند، پنجره ها و جان پناه هایی که با طرح های مختلف به صورت مشبک درآمده اند و بادگیرهایی که با وجود تفاوت هایی در جزئیاتشان با بافت کلی شهر هماهنگ هستند و تصور شهر بدون آنها امکان پذیر نیست، مشخصه های منظر این شهر بوده که بار معنایی خاصی به کالبد آن بخشیده و هویت آنجا را شکل داده و به نوعی در ادراک جزئی از شهر نقش به سزایی داشته اند. این عناصر منظرین، نمود عینی منظر در شهر لافت می باشند که با حضور در محلات آن کاملا قابل لمس است. (تصویر1) حین قدم زدن در کوچه پس کوچه های شهر، این عناصر دائما به چشم می خورند که بنا به دلایل مختلف که یکی از مهمترین آن را می توان اقلیم نامید، به وجود آمده اند. حضور پررنگ بادگیرهای عریض و با ارتفاعی نه چندان بلند با اینکه به دلیل تعددشان در سطح شهر نمی توان آنها را به عنوان نشانه های شهر قلمداد کرد اما در به وجود آمدن تصویر ذهنی ساکنان و درک آنان از شهر بسیار حائز اهمیت هستند تا جایی که اگر این عناصر از سطح شهر حذف شوند دیگر شهر لافت قابل درک و شناسایی نخواهد بود. (تصویر2) تمام این عناصر خرد منظر شهر لافت در تقویت حس مکان و تعلق خاطر افراد به شهر موثرند، به واسطه حضور این عناصر می توان تا حدودی منظر شهر را درک کرد اما نمی توان به درک کامل و جامع از کلیت شهر رسید.

نظرگاه عامل ایجاد ادراکات کلی از منظر شهری لافت و طبیعت پیرامون آن

علاوه بر ادراکات جزئی، یک سری ادراکات کلی نیز وجود دارند که لازمه ایجاد چنین ادراکی، وجود نظرگاه های شهری است. نظرگاه را می توان به عنوان مکانی برای ایجاد تصویر ذهنی و درک مشترک مردم از شهر قلمداد کرد. (طیبی فر، 1389) دید گسترده ای که از نظرگاه به سطح شهر وجود دارد فرصتی برای درک کامل شهر فراهم آورده و کیفیت منظر آن را نمایان می سازد. سطح پلکانی ایجاد شده بر روی کوه مشرف به شهر لافت، دریا و کوه های پیرامونی، سازمان فضایی شهر را به نمایش گذاشته و تصاویر ذهنی شهروندان از مجموعه فضاهای شهر که به صورت جدا از هم همچون سکانس های یک فیلم بوده در اینجا به هم پیوسته و زندگی شهر و آمیخته شدن آن با طبیعت پیرامون را روایت می کند و باعث ایجاد حس تعلق خاطر در شهروندان می شود. (تصویر3) همچنین، این نظرگاه می تواند به عنوان قرارگاهی برای مردم در جهت حفظ خاطراتشان از شهر بوده و تصویری روشن از آن را ارائه دهد و با ایجاد نظم در ساختار ذهنی آنان، ادراک کلی از شهر را فراهم سازد.

نتیجه گیری

فهم منظر شهری لافت و طبیعت پیرامون آن بواسطه ادراکات جزئی و کلی ساکنان شهر از آن امکان پذیر است. ادراکات جزئی بواسطه عناصر خرد منظر شهر لافت که بادگیرهای کوتاه و پهن آن نقش غالب در افزایش بار معنایی شهر داشته و ادراکات کلی بواسطه وجود نظرگاهی رو به شهر و منظر دریا حاصل می شود. حضور چنین نظرگاه هایی در سطح شهر نه تنها زمینه ای برای شکل گیری تعاملات اجتماعی فراهم می کند بلکه موجب احیای پتانسیل های بصری شهر شده، سازمان فضایی شهر را نمایان ساخته و خاطرات مشترکی را برای ساکنان شهر رقم می زند و تصویر شهر و طبیعت زیبای پیرامون آن با وضوح و روشنی تمام در اذهان ساکنان شهر ماندگار می شود.

منابع

• طیبی فر، مهسا (1389) : بررسی نقش نظرگاه ها در منظر شهری، مجله منظر، شماره 9، ص 52-54
• ضیاء شاکری، رامین؛ گودرزیان، شروین (1392) : مدیریت هدفمند نمای پنجم خیابان انقلاب اسلامی، مجله منظر، شماره 25، ص 16-19
• منصوری، سید امیر (1389) : منظر شهری، کنترل امر کیفی با مولفه های کمی، مجله منظر، شماره 11، ص 6-7
• منصوری، سید امیر (1394) : جزوه درسی منظر شهری