برای طراحی مستر پلان اکسپوی 2015 در میلان در ابتدا از استفانو بوئری، هرتزوگ و دمورن، ویلیام مک دونو و ریکی بردت، دعوت شد. اما پس از ارائه ایده اولیه در سال 2011، همه آنها پروژه را رها کردند و اکسپو به مسیر دیگری رفت. در این مصاحبه اختصاصی با هرتزوگ، وی چرایی این امر را توضیح می دهد.
شما چگونه درگیر طراحی مسترپلان اکسپوی 2015 در میلان شدید؟
ما به واسطه استفانو بوئری که اصالتاً در میلان و مسئول تهیه و توسعه مستر پلان بود، به پروژه دعوت شدیم. خواسته وی، تجدیدنظری بنیادین بر فرمت کلی اکسپو بود. ایده یک “نمایشگاه جهانی”، بسیار قدیمی به نظر می رسید. این ایده، یک مدل از قرن گذشته بود و استفانو به شدت تمایل داشت که آن را به نمایشگاهی برای قرن 21 تبدیل کند.
بنابراین از ما دعوت کرد که به همراه ویلیام مک دونو و ریکی بوردت بر روی این مستر پلان کار کنیم چرا که می دانست ما به طور اساسی در بازآفرینی ایده نمایشگاه جهانی سهیم خواهیم بود. او همچنین می دانست که برای تبدیل این ایده انقلابی به واقعیت، به یک تیم قوی نیاز دارد.
چه چیز باعث شد که فکر کنید اکسپوی میلان به رویکردی چنین جدی و رادیکال علاقه مند خواهد بود؟
من شخصاً نمایشگاههای جهانی بسیار کمی دیده ام. به خصوص آخرین نمایشگاه در شانگهای در سال 2010 این مساله را برای من روشن کرد که این اکسپوها تبدیل به نمایش های عظیمی شده اند که تنها برای جذب میلیونها توریست طراحی شده است. محوطه ای بزرگ که با غرفه های عظیمی پر شده که همواره یکی از دیگری شاخص تر است و این سالنهای وسیع اعجاب انگیز، تنها برای غذا خوردن، خرید و مستراح استفاده می شود. چه کسالت بار و اتلافی از سرمایه و منابع!
ما توافق کردیم که دعوت را فقط با این شرط بپذیریم که کارفرمای ما، نگاهی جدید و رادیکال به نمایشگاه جهانی را قبول کرده و در عین حال یادمانهای منحصر به غرور ملل را، که تمام اکسپوها را از نیمه قرن 19 به نمایشگاه منسوخ و کهنه ای از آنها تبدیل کرده، رها کند. در عوض ما می خواستیم هر کشور شرکت کننده همه غرور خود را در همیاری به تم اکسپو بر مبنای “تغذیه سیاره” متمرکز کند: که شامل بر شمردن موضوع های مهم تولید غذا، کشاورزی، آب، اکولوژی و … باشد.
محتوای نمایشگاه ها می بایست بین کشورها تفاوت ایجاد کند و نه اندازه آنها. ما همچنین این مساله را احساس کردیم که این اکسپو دقیقاً بهترین مکان برای شروع تمرکز بر روی محتوا است. زیرا حقیقتاً شرم آور به نظر می رسید که بر موضوعی با این اهمیت تاکید کنیم و هم زمان غرفه های بزرگ و با نمایشی منحنی وار و نماهایی از پلاستیکهای مواج یا با آبشارهای تماشایی یا هر چیز دیگری بسازیم. ما ترجیح می دادیم بدانیم که کشورهایی مانند کنیا، مکزیک، چین، لائوس یا آلمان چگونه به مساله تامین غذای مردم خود پاسخ می دهند.
مستر پلان شما چگونه تلاش کرد سلطه معماری ملی غرفه ها را در هم بشکند؟
ما یک الگوی به شدت ساده و عمومی با دو محور بزرگ اصلی روی شبکه عمود بر هم کاردو /دکومانوس، محورهای اصلی شهر قدیمی رم، پیشنهاد دادیم. این ایده، یک شبکه به شدت بلند و با قطعه های نسبتاً باریک با سهم برابر برای هر کشور ایجاد می کرد. پیشنهاد ما تشویق تمامی شرکت کننده ها به ارائه نمایشگاه هایشان به صورت باغهای کشاورزی بود، به گونه ای که تنها شامل بنایی ساده باشد که به فضاهای داخلی نمایشگاه شکل می دهد.
همه اینها با یک سازه سقف چادری که در سرتاسر سایت کشیده شده، پوشانده می شود. این امر منجر به این شد که همه شرکت کننده ها قطعه زمینهای برابر در زیر سازه های سقفی یکسان داشته باشند و هیچ غرفه ای به تنهایی شاخص نشود.
این روش در واقع مفهوم اکسپو را به آن صورتی که ما می شناسیم، عوض کرده است. آیا واقعا فکر می کردید که این ایده های به شدت نو و بنیادین راه حل خوبی باشند؟
اهداف ما برای اکسپو از همان ابتدا مشخص بود و برنامه ریزان این مساله را متوجه شده و از ما حمایت کردند. اگر چه، به اندازه کافی مشتاق و قدرتمند نبودند که سازمان خودشان و مسئولین سیاستگذار را برای حمایت، متقاعد کنند.
در نتیجه، آنها برای انتقال این پیام مهم به کشورهای شرکت کننده، مبنی بر نادیده گرفتن طراحی فردگرایانه خود و شکستن سنتهای اکسپو که به مدت طولانی دنبال می شد، بی میل بودند. این مساله برای بسیاری از مردم واضح بود که تم های این اکسپو، شایسته برخورد متفاوت تری است، ولی آنها برای دنبال کردن ایده های ما آمادگی نداشتند.
پس چه بر سر مستر پلان شما آمد؟
مستر پلان، به عنوان یک الگوی شهری و رسمی و نه به عنوان یک ایده روشنفکرانه، تبدیل به پایه اصلی اکسپو در میلان شد. سقفهای چادری که ما پیشنهاد دادیم هم اکنون بلوار اصلی در روبه روی غرفه ها را پوشش می دهد که یک برگردان مضحکی از ایده های ماست. همانطور که گفتم، ما دیگر درگیر تحقق اکسپو نیستیم. از آنچه که درباره ایده ها و غرفه های آینده شنیدم، به نظر می رسد که این اکسپو بیشتر شبیه به نمایشی از غرور است که در گذشته نیز شاهدش بودیم.
چه مساله ای باعث شد که ایده شما به واقعیت نپیوندد؟
من نمی توانم تقصیر را متوجه شخص یا مساله خاصی بدانم. تمام افرادی که ما ایده هایمان را با آنها در میان گذاشتیم، تقریباً باهوش و آگاه اما محدود به کارفرماها و رای دهندگانشان بودند. من همچنان بر این عقیده ام که هر کسی که درگیر مساله اکسپو شده، با نگاه انتقادی که ما به چگونگی نمایشگاه های جهانی داریم هم عقیده است و ایده اصلی که در پس این نگاه است باید برای موقعیت احتمالی بعدی حفظ شود. ولی اگر در میلان با افرادی مانند استفانو بوئری و ریکی بردت، در طرفداری از ما، نباشیم آیا می توانیم یک کارفرمای اکسپو را متقاعد به پذیرش چنین ریسکی کنیم؟
رویدادی با این مقیاس از بزرگی و سرمایه، دارای نیروهای بسیاری است که بر آن تاثیرگذارند و من حتی مطمئن نیستم که آیا تصمیمی هوشیارانه در برابر ایده ما وجود داشته یا نه. شاید این شبیه به دسته ای از ماهی هایی است که در یک جهت شنا می کنند؛ ما سعی کردیم آنها را در جهتی دیگر هدایت کنیم ولی آنها، به نوعی، به شنا در همان جهت ادامه دادند. شاید ما باید ماموریتی دیپلماتیک را آغاز می کردیم، که آن هم فرستادن دیپلمات با استعدادمان ریکی بردت نزد هر شرکت کننده بود که به شرح ایده ما بپردازد و بتواند آنها را متقاعد کند.
اما این امر غیرممکن بود و ما بعداً متوجه شدیم که برنامه ریزان نمی خواهند یا نمی توانند اقدامات لازم را برای محقق شدن این ایده به عهده بگیرند. از سال 2011، دیگر هیچ یک از دفاتر درگیر پروژه نبودند؛ بوئری، مک دونو و بردت خارج شدند و ما تصمیم به پایان همکاری خود با تیم اکسپو گرفتیم که تا آن زمان تقریباً هر روز عوض می شد. تیم اکسپو، بعد از آن، خود درگیر محقق کردن پروژه شدند.
تا این زمان، سازه همچنان بر اساس ایده های شما استوار است، حداقل این چیزی است که دفتر اکسپو به ما اعلام کرده است. آیا شما باور دارید که این اکسپو، حداقل اندکی با اکسپوهای دیگر متفاوت است؟
من بر این باورم که بعضی از کشورها، ایده ما را درک کردند و بنابراین به جای فرم، ارزش بیشتری برای محتوا قائل هستند. همچنین تا جایی که من اطلاع دارم، 13 موسسه مردم نهاد مانند اکسفام و WWF … هستند که موضوع های مهمی را مطرح می کنند. ولی آنها بضاعت کمتری در مقایسه با کمپانی های بزرگ جهانی مانند مونسانتو، سینجنتا، نیوهلند دارند که با نمایشهای بزرگی حاضر می شوند و ما می توانیم منتظر نمایشهای بازاریابی مشابهی از کشورهای شرکت کننده باشیم.
در نتیجه من واهمه دارم که تماشاگران دوباره به جای آگاه شدن از تغییرات و ریسک ها، فرصتها و دشواریها، سیاستها و تجارت و غیره، بی توجه و منحرف بشوند. تنوع بی نظیری از تم های جهانی وجود دارد که باید حفظ شده و در راس قرار گیرد چرا که فرمت معمولی غرفه های ملل که تنها برای جایزه طراحی رقابت می کنند، نمی تواند چنین جایگاهی داشته باشد.
با این وجود، شما یکبار دیگر در سال 2014 در اکسپو درگیر شدید؛ وقتی که کارلو پترینی از شما درخواست کرد که عهده دار طراحی غرفه جنبش جهانی غذای آهسته بشوید. چرا تصمیم گرفتید دوباره در چارچوب مسترپلان مغلوب خود قرار بگیرید؟
این کار فقط به خاطر کارلو بود که از همان ابتدا با ما بر روی ایده هایمان برای اکسپو همکاری کرده بود. او رغبتی به ملحق شدن به چنین رویداد نمایشی بزرگی نداشت ولی در نهایت موافقت کرد که غذای آهسته را بر روی نقطه شاخصی در چارچوب شبکه موردنظر ما ارائه بدهد؛ قطعه ای مثلثی در انتهای شرقی بلوار مرکزی قرار بدهد که ما همیشه تصور می کردیم تبدیل به یکی از فوروم های عمومی اصلی می شود.
ما احساس کردیم که این بسیار عالی است که کارلو، ایده ها و اعتقاداتش را به نمایندگی، در آنجا داشته باشیم، بنابراین نتوانستیم مقاومت کنیم. بیشتر از هر چیزی، ما باید به این سیستم مضحک غرور و افتخار ملی که با طراحی جداگانه هر غرفه به نمایش درآمده، غلبه می کردیم.
من اعتقاد دارم که غرفه جنبش غذای آهسته نشان خواهد داد که ما چه انتظاری از همه غرفه های اکسپو داشتیم. غرفه موردنظر، ترکیبی از سه ساختار بسیار ساده بود که از سازه های چوبی قدیمی تشکیل شده بود مانند غرفه های بازاری که یک حیاط مثلثی را تعریف می‌کرد و در واقع یک فضای همگانی و باز بود. بعد از اتمام اکسپو، آنها به راحتی به عنوان ساختارهای داخل باغ در حیاط های مدارس سرتاسر ایتالیا، برچیده و دوباره سر هم می شوند که جنبش غذای آهسته برای جنبه آموزشی آن اجرا بشود.
آیا شما فکر می کنید که اکسپوهای آینده در آنتالیا، آستانه و دبی، قواعد شما را برای یک مستر پلان جامع انتخاب می کند؟
من همچنان معتقدم که ما بیش از همه باید بر این سیستم مضحک نمایش غرور ملی که توسط طرح هر غرفه ارائه می شود، چیره بشویم. تفاوت باید واقعی باشد برای مثال مبتنی بر محتوا و نه بر جارزنی معمارانه. یک نمایشگاه جهانی به عقیده من باید بیانگر موضوعات و مشکلات معمول و نیز ارائه کننده راههای متفاوت برطرف کردن آنها در مناطق مختلف دنیا باشد. چنین نمایشگاهی قطعاً یک نمایشگاه هیجان انگیز خواهد بود که من مشتاقانه خواهان بازدید از آن در روز گشایش هستم.
البته تا آن زمان تحقق این امر بسیار مشکل تر از ادامه مدل موجود خواهد بود و متاسفانه به همین دلیل است که احتمال تحقق آن در آینده ای نزدیک، کم می شود. من ترجیح می دهم که اکسپوهای آینده دوباره شبیه به اکسپوی شانگهای شوند که با هدف جذب جمعیت بیشتری از تماشاگران برپا شده بود.
اگر به این مساله اعتقاد دارید که مردم ایده های نهفته در مستر پلان پیشنهادی شما را پذیرفته اند، چه مساله ای باعث تغییر آن در آینده می شود؟
تا زمانی که اکسپوها، کم و بیش، شبیه به یک موفقیت اقتصادی هستند، حداقل برای مروجان گردشگری، هیچ تغییر اساسی وجود نخواهد داشت، چرا که هیچگونه نیاز واقعی برای تغییر هیچ چیزی حس نخواهد شد. بازیهای المپیک به طور اختصاصی در بسیاری از کشورهای دموکراتیک مورد بحث قرار می گیرند چرا که تجارتی سودمند برای عده ای اندک و فاجعه ای مالی برای کشور یا شهر میزبان هستند. در نتیجه، چنین رویدادهایی در کشورهایی اتفاق می افتند که سیستمهای دموکراتیک به خوبی توسعه پیدا نکردند و چنین نمایشهایی به عنوان تبلیغات برای رژیم سیاسی محسوب می شوند.
درباره ژاک هرتزوگ
وی در سال 1950 متولد شد.معماری را در انستیتو تکنولوژی فدرال سوییس آموخت و از سال 1994 تا کنون استاد مدعو در دانشگاه هاروارد بوده است.
این مقاله حاصل تحقیق و پژوهش دانشجویان معماری منظر پیرامون موضوع اکسپوی سال 2015 میلان و وفاداری غرفه کشورها به آن است که زیر نظر دکتر محمدرضا مهربانی گلزار گردآوری و تنظیم شده است.
