درگیر شدن حواس پنجگانه در آرامگاه سعدی
آرامگاه سعدی به دلیل علاقه مردم ایران به جایگاه و شعرهای سعدی دارای احترام و شخصیت خاصی برای افراد است، به همین خاطر ارتباط معنوی با محیط آرامگاه یکی از اساسی ترین ارزشها در آرامگاه سعدی است. آرامگاه سعدی از جمله فضاهایی است که از لحظه ورود و در تمام فضاها حواس پنجگانه از جمله حس بویایی، شنوایی و بینایی بازدیدکنندگان را درگیر می کند.
در مورد بینایی می توان به مسیر ورودی آرامگاه اشاره کرد، به صورتی که در قسمت ورودی با قرارگیری سرو شیراز در دو طرف محور با ایجاد کریدور دید توانسته است توجه بازدیدکنندگان را به آرامگاه سعدی منعطف کند. همینطور در محوطه باغ، حس شنوایی از لحظه ورود به خوبی بر ذهن مخاطبان تاثیر می گذارد، به طوری که مسیر آب در محور ورودی با صدای خود و خصوصاً با جریان یافتن بر روی سینه کبکی های جوی آب حس خوبی را به فضا القاء می کند؛ در واقع صدای آب در محل سینه کبکی تغییر کرده و فرد حضور آب را بیشتر احساس می کند.
حس بویایی هم از جمله حواسی است که در محوطه باغ به خوبی احساس می شود، گلدانهای گل با قرارگیری در مسیر ورودی و اطراف آرامگاه بوی خوشی را به فضا اضافه کرده که در ادراک بهتر بازدیدکننده از آرامگاه تاثیر بسزایی دارد.
در فرآیند برانگیختگی حواس پنجگانه انسان، در آرامگاه سعدی حضور پر رنگ آب به خوبی حس می شود، به صورتی که آب در مسیر ورودی با نمایش حرکت و پویایی و در جلوی آرامگاه با ساکن بودن و انعکاس عناصر اطراف نقشهای متفاوتی از حضور خود را در فضا به نمایش می گذارد.
به علاوه می توان به تقدس آب در آرامگاه نیز اشاره کرد؛ وجود چشمه قدیمی در زیر آرامگاه و اعتقاد قلبی مردم به شفابخشی آن نیز بسیار حائز اهمیت است، به طوری که در آرامگاه فضایی به عنوان حوض ماهی ایجاد شده که مردم در آن محل دور هم جمع می شوند و با آب ارتباط معنوی خوبی برقرار می کنند، در همین راستا می توان به تاثیر آب در ایجاد ارتباط و تعامل انسانها نیز اشاره کرد که در آرامگاه سعدی عنصری اساسی در ایجاد و شکل گیری فضای جمعی است.
از جمله کیفیتهای فضایی که در آرامگاه سعدی وجود دارند، می توان به ارتفاع شاخص بنای آرامگاه اشاره کرد، به صورتی که در مسیر ورودی ارتفاع بنا به خوبی خودنمایی کرده و توجه بیننده را به خود جلب می کند، همین طور قرارگیری دو ردیف سرو شیرازی در مسیر ورودی به خوبی باعث ایجاد کریدور دید برای بینندگان می شود و در آخر می توان به ارتفاع ستونهای ورودی آرامگاه اشاره کرد که توجه افراد را به سمت بالا منعطف کرده و حسی عرفانی به فضا می بخشد.
در نهایت تصوری که با حضور در آرامگاه سعدی برای مخاطب ایجاد می شود، حس معنویت، عرفان، خلوص و پاکی فضا است که در تصور قبلی ما پیش از بازدید از این بنا بسیار متفاوت بوده است.
مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، شهید بهشتی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به استان فارس در پاییز 1396 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.
