ترجمه عمل تغيير يك متن يا گفتار از يك زبان به زبان ديگر است. براي واژه «ترجمه» تعاريف مختلفي از سوي متخصصان فن بيان شده است:
ترجمه عبارت است از پيدا كردن نزديكترين معادل طبيعي پيام زبان مبدا در زبان گیرنده، نخست از لحاظ معنايي و دوم از لحاظ سبك؛ بطوری که پيام نوشتاري در زبان اول را با همان پيام در زبان دوم جايگزين كند.
همانطور که از این تعریف بر میتابد، تعريف دقيق و فني ترجمه كار چندان سادهاي نيست و بيشتر تعريفهايي كه تاكنون ارائه شدهاند غالباً آن قدر كلي و نظري است كه عملاً هيچ گرهي از مشكلات مترجمان در كار ترجمه نميگشايد. هر مترجم پس از سالها ترجمه، تعريف تازهاي از كار ترجمه استنباط ميكند كه باز هم اغلب براي خودش قابل فهم است و نميتواند هيچگونه رهنمود عملي در اختيار مشتاقان كار ترجمه و مترجمان تازهكار قرار دهد. اما کافی است بدانیم مطلوبترين نوع ترجمه زماني تحقق مييابد كه تأثير آن متن در خواننده زبان مبدأ به خواننده زبان مقصد نيز منتقل شود. به عبارت سادهتر، ترجمه عبارت است از برگردان متني از زبان مبدأ به زبان مقصد بدون كوچكترين افزايش يا كاهش در صورت (Form) يا معني (meaning). اين تعريف اگر چه دقيق است اما عملي نيست زيرا هيچ پيامي را نميتوان بدون تغيير در صورت و معني از زباني به زبان ديگر منتقل كرد. اين مسئله به ساختارهاي متفاوت زبانها بر ميگردد. باید دقت داشته باشیم که همیشه از جايگزيني مواد متني زبان مبدأ با مواد متني معادل از زبان مقصد، يك ترجمه خوب حاصل نميشود، زيرا يك ترجمه به نظامهاي زبان مبدأ و مقصد، هدف مترجم از ترجمه متن، مخاطب يا خواننده متن و نوع سبك و سياق متن مورد ترجمه بستگي دارد و انتخاب يك ترجمه از ميان ترجمههاي مختلف نيز بايد با در نظر گرفتن اين عوامل صورت گيرد.
ويژگيهای یک ترجمه خوب
يک ترجمه خوب بايد از دو ويژگی برخوردار باشد:
- بايد دارای دقت / صحت (accuracy) باشد، يعنی ترجمه بايد دقيق باشد و دقيقاً همان معنا، مفهوم، سبک و لحنی را داشته باشد که متن اصلی دارد و از نزديكترين معادل در زبان مترجم براي مطلب مورد ترجمه -با حفظ مشخصات متن اصلي تا آنجا كه ظرفيت زبان اول ايجاب كند و عجيب و دور از ذهن ننمايد- استفاده شده باشد.
- بايد از سلاست و روانی (fluency) برخوردار باشد؛ يعنی بايد روان و طبيعی باشد و به اصطلاح جملات آن مصنوعی و ترجمهگون نباشد. به عبارت ديگر زمانی که يک گويشور زبان مقصد آن ترجمه را میخواند آن را به عنوان يک نوشته طبيعی در آن زبان قبول داشته باشد.
یک مترجم خوب آن است که موارد زیر را در ترجمه رعایت کند:
- مفهوم متن اصلی را برساند. ترجمه تحتالفظی گاهی به نامفهوم شدن جمله میانجامد؛
- انتخاب صحیح واژگان (مشتری: – ، کارفرما: + )؛
- لحن نویسنده در آن حفظ شده باشد و مترجم زبان خاص و متناسب را دريافته باشد؛
- در برگرداندن جملات رشته کلام نويسنده رعايت شده باشد؛
- اجتناب از به کارگیری فعل اول شخص؛
- استفاده از ضمیر به جای اسم (اسم دو یا چند بار تکرار نشود)؛
- متن ترجمه شده از نظر دستوری با متن اصلی تطابق داشته باشد؛
- توجه به اجزا جمله انگلیسی و برگردان صحیح آن در فارسی؛
- توجه به جایگیری اجزا مختلف جمله در دستور زبان فارسی؛
- پرهیز از طولانی شدن بیدلیل جملات (ساده نویسی و روان نویسی)؛
- رعایت علايم نگارشی و نقطه گذاری و اصول فاصله.
چگونه یک مترجم خوب شویم؟
شاید بهتر باشد در ترجمه متن، کمی درباره موضوع مطالعه داشته باشید و با این کار دانش عمومی خود از موضوعات مختلف را بیشتر کرده و به مرور تسلط علمی خود بر مسائل مختلف را افزایش دهید.
براي ترجمه متون به شكل ساده، ابتدا بايستي سه عنصر فاعل، فعل و مفعول را از هم منفك و جدا كرد و سپس به کمک علم معنی لغات، براي هر يك از كلمات، برابر و معادل دقيق فارسي و متداول را پيدا كرده و در نهايت، با توجه به تقدم و تاخر كلمات، ترجمه آن را بازنويسي كرد.
در پايان، برگردان و رعايت فاعل، مفعول و فعل با توجه به زبان و ادبيات فارسي سعی در سلیس و روان نوشتن متن شود؛ در صورت لزوم یک جمله طولانی به چند جمله کوتاه بیان شود و یا از کلمات ربط مناسب استفاده شود.
در بکارگیری و انتخاب افعال دقت شود:
- در زبان فارسی مصدر “باشیدن” اصلاً وجود ندارد و این فعل غلط، اغلب به جای فعلهای “است” و “هست” به كار میرود، لذا از بکارگیری کلماتی نظیر “میباشد” اجتناب شود.
- فعل “میگردد” در معنای “میشود” به كار گرفته میشود كه كاملاً غلط است. فعل “میگردد” به معنای میچرخد، گردش (نه به معنای تفریح) یا جستوجو كردن است.
در ترجمه متن علمی باید دقت شود که تنها یک ترجمه برای یک اصطلاح استفاده شود. این یکدستی در ترجمه اهمیت بسیاری دارد. اگر در میانه ترجمه تصمیم گرفتید که معادل دیگری برای کلمهای قرار دهید، اطمینان حاصل کنید که در تمام بخشهای متن این تغییر را اعمال کردید.
به خاطر داشته باشید که معمولاً در متون علمی از علامت اختصاری زیاد استفاده میشود. بهتر است که در ترجمه آنها از معادل استفاده شود. اگر تمایل دارید که علامت اختصاری را به کار ببرید، بهتر است در اولین مواجهه با آن، معادل کامل آن را ذکر کنید.
مترجم بايد
- محتواي متن و قصد نويسنده را بخوبي درك كند.
- از دانشي وسيع در زبان مبدأ و مقصد برخوردار باشد.
- از ترجمه لفظ به لفظ كه هم به مفهوم متن اصلي و هم به زيبايي آن لطمه وارد ميكند، بپرهيزد.
- شكلهاي گفتاري رايج و متداول در دو زبان را بشناسد و به كار گيرد.
- از طريق انتخاب و ترتيب مناسب كلمات، تأثيري همه جانبه و لحني مناسب متن اصلي به ترجمه ببخشد.
نکته آخر اینکه به یاد داشته باشید:
خوب ترجمه کردن امری است که مستلزم تمرین و ممارست است و لازم است چندین بار ترجمه کنید و فضایی باشد تا بتوانید نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنید و دوباره یک کار جدید ترجمه کنید؛ سایت معمار منظر این امکان را برای شما فراهم آورده است. اگر دانشجو هستید بهتر است از ترجمه متنهای درسی رشته دانشگاهی خود شروع کنید، چرا که با واژههای تخصصی متن آشنا هستید و کمک شایانی نیز به بهبود وضعیت تحصیل شماست. همچنین اگر فارغالتحصیل شدهاید، ترجمه متون تخصصی شما را در بروز نگاه داشتن علم و اطلاعاتتان یاری میکند.
سایت معمار منظر پذیرای مقالات و مطالب پیشنهادی شما جهت ترجمه و انتشار است، لذا مقتضی است قبل از اقدام به ترجمه فرم مربوطه را تکمیل کنید.
سردبیر بخش ترجمه سایت معمارمنظر