مقدمه
استفاده بهینه از اراضی شهری به منظور حداکثر بهره وری از منابع موجود از طریق بهسازی و بازآفرینی عرصه های فرسوده و نابسامان، جلوگیری از توسعه و گسترش شهرها در مناطق پیرامونی و استفاده مجدد از ساختارهای تاریخی، از محورهای اصلی و از اولویت های برنامه ریزان و سیاستگذاران شهری در کشورهای توسعه یافته و حتی تعداد قابل ملاحظه ای از کشورهای در حال توسعه است. (ایزدی، 1393)
این سیاستها در طول سالیان معاصر از این رو در دستور کار قرار گرفته‌اند که عرصه های فراوانی در درون شهرها دارای پتانسیل توسعه مجدد هستند که عدم توجه به آنها سبب گسترش بی حد و حصر کالبد شهرها شده و می تواند صدمات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و … فراوان به شهروندان، علی الخصوص جوامع محلی وارد سازد. همچنین عرصه های درون شهرها به عنوان کاتالیزورهایی برای تجدید حیات شهرها و به عنوان راه حلی برای معمای توسعه شهر بر اساس توسعه پایدار شهری به حساب می آیند، از این رو توسعه درونی برنامه ریزی برای ارتقاء کیفیت محیط و بافتهای درون شهری با استفاده از فرصتهای کالبدی درون شهر در راستای پایداری مطرح می گردد.
طرح توسعه و بازآفرینی جزیره نیوهلند (New Holland) در شهر سن پترزبورگ روسیه را نیز می توان به عنوان یکی از این دست پروژه ها مورد بررسی قرار داد. این پروژه نیز با هدف کلی استفاده از پتانسیلهای موجود کالبدی، تاریخی و فرهنگی مجموعه و توسعه درونی شهر تهیه شده و به اجرا رسیده است. این نوشتار در تلاش است تا به بررسی طرح توسعه نیوهلند در راستای شناسایی چشم انداز، اهداف و راهکارهای طرح بپردازد.
معرفی جزیره نیوهلند
جزیره نیوهلند در سال 1719 توسط پتر کبیر ساخته شد. این جزیره یکی از مهمترین آثار تاریخی سن پترزبورگ بوده که در کنار کانال نوا قرار گرفته و نقطه عطفی در تاریخ این شهر به شمار می آید. نیوهلند در سالهای اولیه تاسیس خود با عملکرد انبار و فضاهای اداری برای ارتش نیروی دریایی روسیه مورد استفاده قرار گرفت. همچنین در این جزیره آزمایشگاه هایی برای تست ادوات جنگی نیروی دریایی و در کنار آن یک زندان پیشرفته، طراحی و مورد بهره برداری قرار گرفت.
تا آن زمان، استفاده عموم مردم از جزیره ممنوع بود و تا قبل از آغاز قرن 21، که جزیره به شهرداری سن پترزبورگ واگذار شد، مردم شهر حق ورود و استفاده از آنرا نداشتند. بعد از واگذاری جزیره به شهرداری توسعه آن وارد فاز جدیدی شد. در این زمان شرکت سرمایه گذاری توسعه نیوهلند، برنده مناقصه طرح بازسازی و احیا این جزیره شد. هدف این سرمایه گذاران، بازسازی بناهای معماری صنعتی جزیره، ایجاد یک مجموعه چند عملکردی جدید به عنوان مرکز فرهنگی شهر و همچنین محملی برای گردهمایی روشنفکران از سراسر جهان بود.
طرح توسعه جدید نیوهلند
طرح توسعه جدید برای نیوهلند که توسط وست ایت (west8) تهیه شد؛ شامل یک پارک منطقه ای تمام عیار در امتداد کانال آبی در کنار اراضی پیرامونی دریاچه واقع در میانه جزیره بود. این طرح با هدف تجدید نظر در طرح قدیمی نیوهلند تهیه شد. هدف اصلی طرح ایجاد طیف وسیعی از اقدامات مناسب جهت افزایش نشاط اجتماعی و اقتصادی در فضا، ساختمانها و بناهای تاریخی موجود و تبدیل کردن نیوهلند به یک تنفس گاه برای شهر سن پترزبورگ بود.
بر اساس طرح جدید، دوره های ساخت و ساز در جزیره به منظور سرعت بخشیدن به امکان دسترسی عموم مردم به یکی از نشانه های محبوب شهر، به چند فاز تقسیم بندی شد. پیش بینی شد که ساکنان و گردشگران تا انتهای سال 2015 به مجموعه نیوهلند دسترسی کامل پیدا کرده و بتوانند از فضاهای ایجاد شده استفاده کنند.
چشم انداز و هدف کلان طرح
نیوهلند تبدیل به شهری در دل یک شهر خواهد شد. جزیره تعدادی برنامه جدید شامل ترکیبی از فعالیتهای اداری، فرهنگی، نمایشگاهی، رستورانها و مناطق خرده فروشی و هتل را در خود جای خواهد داد و میزبان یک سری از فعالیتها در مواقعی خاص از سال خواهد بود. این طرح با هدف بازگرداندن جایگاه این نقطه عطف مهم به شهر، بازآفرینی نقش آن در طرح جامع شهر با منظری سرسبز در کنار آثار معماری تاریخی، ایجاد یک فضای باز در دسترس با عملکردهای جدید و چند منظوره با هدف جذب مردم شهر و همچنین توریست به این منطقه و آشنا کردن آنها با معماری و تاریخ منحصربفرد این جزیره به اجرا درآمد.
فضاهای جزیره
با توجه به بازدید میدانی انجام شده از این مجموعه، عناصر قابل توجه فضا در میان ساختمانهای قدیمی آن را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
- کیوسک اطلاع رسانی: این فضا در ورودی مجموعه قرار گرفته و اطلاعات مختلفی از سایت به بازدیدکنندگان ارائه می دهد.
- باغ گیاهان دارویی: این باغ شامل گیاهان متنوع و معطر از جمله پونه، بابونه، نعناع، آویشن و … است که افراد با گذر کردن از مسیرهای تعریف شده بین این باغچه ها، حس و حال متنوعی را تجربه کرده و حواس مختلف آنها از قبیل حس بینایی، چشایی، لامسه و بویایی درگیر می شود. این باغچه ها با جزییات قابل توجهی ساخته شده و مسیرهای بین آنها راههایی پر پیچ و خم و پوشیده شده از خرده سنگ هستند.
- کشتی چوبی بازی کودکان: این کشتی یکی از اجزای قابل توجه سایت و برگرفته از تاریخ این مجموعه است. فضایی پیچیده از ارتفاعات و مسیرهای مختلف که کودکان و حتی افراد بزرگسال را به حضور در آن و و کشف و جستجو وا می دارد. در کنار این کشتی چوبی کمدهایی با تصاویر مختلف وجود دارد که به عنوان صندوق امانات کودکان تعبیه شده است.
- نورپردازی: نورپردازی سایت قابل توجه و متفاوت است و از چراغهای مختلفی استفاده شده است.
- استخر آب بزرگ: این استخر قسمت زیادی از فضا را در بر گرفته و از کانال اطراف سایت به مرکز محوطه کشیده شده و انعکاسی ار بناهای اطراف را به نمایش می گذارد.
جمع بندی
طرح توسعه نیوهلند با هدف احیای این بافت تاریخی و ارائه کاربریهای جدید و شناساندن آن به جهانیان، باز زنده سازی شد. ساختمانهای قدیمی مرمت و بهسازی شده و کارشناسان با تزریق عملکردهای جدید، سعی در بازآفرینی فضا و ارائه کاربریهای جدید داشته اند. کاربریهایی که به فعالیتهای مختلف افراد منجر شده و با توجه به بستر، پیشینه تاریخی سایت و پتانسیلهای موجود در آن ایجاد شده اند. از طرفی استقبال ساکنان منطقه و بازدیدکنندگان کشورهای دیگر حاکی از این است که اقدامات صورت گرفته در این سایت موفق و مثمر ثمر بوده و توانسته نیوهلند را به عنوان یک هسته شهری فعال، پویا و سرزنده، با انعطاف پذیری بالا هم به ساکنین شهر و هم به جهانیان معرفی کند.
منابع
- ایزدی، محمدسعید؛ 1393، توسعه درونی، بازآفرینی شهری با تکیه بر شناخت و توسعه مجدد فرصتهای موجود درون شهر، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران
- New Holland Cultural Urbanization
مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، تهران، شهید بهشتی، شهید رجایی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به کشور روسیه در مهر ماه 1395 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.
