مقدمه
نمای شهری بستری است که شهر از طریق آن متجلی می شود و از ارزشهای اجتماعی و اقتصادی آن خبر می دهد. در اغلب شهرهای تاریخی بین کالبد شهر و ارزشهای اجتماعی هماهنگی وجود داشته است. شهر سن پترزبورگ واقع در کشور روسیه دارای نماهای شهری است که بیانگر ارزشهای اجتماعی و روحیه حاکم بر شهر در گذشته و امروز هستند. در این شهر اغلب نماهایی با سبک نئوکلاسیک به چشم می خورد که وجود پنجره های عمودی و کشیده در آنها به عنوان عامل مشترک و وحدت بخش دیده می شود. یافتن پاسخ اینکه چرا در نماهای شهری سن پترزبورگ پنجره افقی دیده نمی شود و پنجره های عمودی ریشه در چه عاملی یا عواملی دارند، انگیزه تحریر این نوشتار است.
اقلیم، عامل مهم در تعیین عرض پنجره ها
کشور روسیه در عرضهای بالای جغرافیایی واقع شده و دارای آب و هوای سرد است. در گذشته، اقلیم سرد این کشور باعث شده تا ابعاد پنجره های نما به گونه ای باشد که کمترین تبادل حرارت با محیط سرد بیرون صورت گیرد. در چنین کشوری منطقی است که از پنجره هایی با عرض کم استفاده شود. بنابراین عامل اقلیم در ابتدا دلیلی برای کم بودن عرض پنجره هاست.
تأثیر نظام سیاسی بر تناسبات پنجره ها
روسیه امروزی از نظر بنیانهای فکری همچنان به استدلالهای تزاری پایبند است و هر چند که نظام کمونیستی را حدود دو دهه است که سرنگون ساخته اما بایستی آن را سرزمین وفادار به اقتدارگرایی دانست. هنگامی که پنجره در نما به صورت عمودی باشد، بیانگر این است که به ناظر امر می شود که دقیقاً کدام منظره را از طریق پنجره ببیند. در این حالت، قدرت انتخاب از ناظر سلب شده و یادآور نظام دیکتاتوری است. این حالت درست برعکس الگوی معماری لوکوربوزیه است که به پنجره های افقی در نما اعتقاد داشت. نظام دموکراتیک حاکم بر معماری لوکوربوزیه، به ناظر اجازه می دهد که پس از دیدن مناظر اطراف، منظره مورد علاقه خود را تعیین و به نظاره آن بپردازد.
الگوی پنجره عمودی در نما، ابتدا در معماری کاخهای روسی و محل سکونت شاه شکل گرفته و سپس به عنوان یک الگو در معماری سایر بناها وارد شده است. این الگو تا به امروز در نماهای شهری روسیه دیده می شود و به عنوان یک عامل مشترک در نماهای شهری سبب ایجاد وحدت بین آنها شده است. وجود عامل «وحدت» بین نماهای شهری نشان می دهد که این بناها مربوط به یکدیگر هستند و منظری هماهنگ، منسجم و یکپارچه با مشخصه ای منحصر بفرد را شکل می دهند.
نتیجه گیری
الگوی پنجره عمودی در نمای شهری ابتدا برخاسته از عوامل اقلیمی و سپس برخاسته از نظام دیکتاتوری روسیه است و امروزه به الگوی طراحی نمای شهری تبدیل شده است. به طوری که تقریباً همه ساختمانها دارای نماهایی با پنجره های عمودی هستند. نمای یک ساختمان برای داشتن تناسب با زمینه و تقویت وحدت بصری نیازی به تقلید دقیق فرم و نمای ساختمانهای مجاور ندارد؛ بلکه بایستی با نماهای مجاور ویژگیهای مشترک معینی داشته باشد. الگوی پنجره عمودی در نمای شهری روسیه به عنوان ویژگی مشترک، در وحدت بخشی به نماهای شهری بسیار مؤثر بوده است. این نماهای هماهنگ و چشم نواز، حد مناسبی از سادگی و تنوع را در بردارند. الگوی پنجره عمودی، ابتدا در معماری کاخها و بناهای مهم حکومتی شکل گرفته و به تدریج در سایر بناها استفاده شده است.
| * مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، تهران، شهید بهشتی، شهید رجایی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به کشور روسیه در مهر ماه 1395 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است. |
