مقدمه
ورودیها را می توان به عنوان اولین مکانهایی بر شمرد که مخاطب جهت درک تصویر اولیه شهر یا روستا با آن مواجه می شود. ورودیها، همچون دروازه شهرها در گذشته یا نوع جدید آن در زمان معاصر که به نوعی تقلیدی فرمال از کالبد قدیمی آن است، صرفاً به لحاظ فرم و کالبد تعریف نمی شوند. در برخی موارد، ورودی به واسطه حس و حالی که در حین ورود به فضاهای شهری یا روستایی در مخاطب ایجاد می کنند نیز به نوعی متمایز می گردند تا فرد را برای حضور در فضا آماده کرده و شناخت اولیه از آن را فراهم نمایند. در منطقه هورامانات کردستان، روستاهایی واقع شده که در تلفیق کامل با طبیعت کوهستانی منطقه شکل گرفته اند. بستر شکل گیری روستا به گونه ای است که ورودی آن دارای ویژگیهای بارزی شده است. با این اوصاف این سوال مطرح می شود که ورودی روستاهای این منطقه دارای چه شخصیتی است و این نوع ورودی به چه طریقی شناخت اولیه از بافت روستا و منظر آن را برای مخاطب فراهم می نماید؟
ورودی به عنوان عنصری منظرین
جهت شناخت عناصر منظر می توان آنها را در سه سطح ساده (عنصری مستقل و منفرد)، مرکب (متشکل از چند عنصر ساده) و سازمانی (پذیرای نقش در سازمان فضایی شهر) طبقه بندی نمود که در این میان ورودی را می توان به عنوان عنصری مرکب قلمداد کرد که باعث شناسایی مکان توسط مخاطب قبل از ورود به آن می شود. حال این عنصر مرکب با تقویت ابعاد معنایی، فضا را شاخص و شناسا کرده و به عنوان عنصری منظرین مطرح می شود. در میان شهرها و روستاها ورودی شماری از آنها من جمله ورودی روستاهای هورامان نوع خاصی است بدین صورت که عنصری خطی با جنبه عینی – ذهنی منجر به شناسایی محیط و منظر روستا توسط مخاطب می گردد. این عنصر خطی در روستاهای هورامان همان جاده پر پیچ و خمی است که در دل کوه به آرامی به سمت پایین خزیده و در مسیر خود به تعدادی روستا منتهی می شود. این در حالی است که در اغلب شهرها و روستاها، یک عنصر نقطه ای و عینی همچون تابلو یا سردر با طرحی خاص که صرفاً ورود به آن مکان را متذکر می شود به عنوان ورودی تعریف می شود بدون آنکه زمینه های معنایی و ادارکی آن شهر یا روستا را فراهم کند. در این گونه موارد دیگر نمی توان ورودی را عنصری منظرین دانست بلکه صرفاً یک عنصر عملکردی است که مرز میان دو فضا را مشخص کرده است.
نقش ورودی در شناساندن منظر هورامانات
راه پر پیچ و خم که تا رسیدن به روستاهای هورامان طی می شود، نقش ورودی آنها را ایفا کرده است. با عبور از این راه، که همچون نظرگاهی به سمت روستاها و مناظر طبیعی اطراف آنها عمل می کند، لحظه به لحظه تصویری جدید برای مخاطب ارائه می شود و با توجه به اینکه موقعیت این روستاها به گونه ای است که کل فضا را در نگاه اول نمی توان درک کرد، این جاده مارپیچ امکان خوانش منظر کلی روستا را برای مخاطب فراهم می نماید. مخاطب با حضور در این ورودی، زمان کافی برای ادراک نسبی بافت روستا را داشته و اطلاعات اولیه از قبیل بستر کوهستانی آن، نوع پوشش گیاهی منطقه، نحوه برخورد با شیب تند کوه ها، تلفیق خانه های روستایی با طبیعت کوهستان، نحوه استفاده از مصالح بوم آورد و نوع زمینهای کشاورزی و … را به دست می آورد که این اطلاعات موجب ادراک بافت کلی روستا برای مخاطب می گردد. بدین ترتیب، ورودی بخشی از رسالت خود را با معرفی منظر روستا به انجام می رساند. بخش دیگری از شناخت مخاطب از منظر روستاهای این منطقه، با ایجاد ذهنیتی است که در طول مسیر به واسطه این ورودی خطی در مخاطب شکل می گیرد. این ذهنیت از روستا در واقع توسط احساس ترس و هیجانی مفرط به دلیل گذر از راه پر پیچ و خم و در عین حال لذت بخش، به دلیل وجود منظر طبیعی زیبا و منحصر بفرد، در مخاطب ایجاد می شود. زمانی که فرد به روستا نزدیک شده و با فضاهای مختلف بافت آن مواجه می شود و حضور در خانه هایی در دل کوه هایی با شیب تند، رودخانه خروشان سیروان، گذر از پل کابلی و … را تجربه می کند، دیگر این حس، حس غریبی نیست چرا که قبل از رسیدن به روستا، منظر آن با ورودی خاص خود تا حدی برای مخاطب روشن شده است.
نتیجه گیری
جاده هورامان به عنوان ورودی روستاهای این منطقه در شکل گیری ادراک مخاطبان از فضا به خوبی ایفای نقش کرده و با نمایش مجموعه ای از سکانسهای متوالی از بافت روستا، علاوه بر خوانایی، احساس ورود را در ناظر ایجاد کرده و زمینه شناخت منظر روستاهای هورامان را در طی مسیر برای او فراهم نموده است. این راه پر پیچ و خم با شیب نسبتاً زیاد به عنوان بخشی از زمینه، به دلیل اهمیت به ارزشهای طبیعی سایت و همخوانی با بستر کوهستانی روستا و معرفی منظر آن، شخصیتی تعریف شده پیدا کرده و به عنوان نمادی از هورامان، هویت آن را بازگو می کند.
منابع
| * مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه بین المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به منطقه هورامانات در اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ است که با راهنمایی اساتید حاضر در سفر تنظیم شده است. |
