منظر شهرهای مرزی؛ نمونه موردی: بازار سنتی شهر مریوان

شهرهای مرزی

شهرهای مرزی شهرهایی هستند که در مجاورت مرزهای یک کشور قرار گرفته و بسته به مقیاس شان در زمینه های مختلف جمعیتی، اقتصادی، جغرافیایی و ملیتی دارای خصوصیات متفاوتی هستند. در نتیجه این خصوصیات، جایگاه و میزان تاثیرگذاری و تاثیر پذیری آنها در کل کشور تعیین می شود. در کشورهای در حال توسعه هرچه از شهرهای مرکزی به سمت حاشیه کشور می رویم به علت دوری از مرکز، انزوای جغرافیایی، تهدیدات خارجی و تفاوتهای فرهنگی، توانایی و زیرساختهای اقتصادی، اجتماعی و … کاهش می یابد. بنابراین علیرغم پتانسیلها و ظرفیتهای موجود در شهرهای مرزی، این مناطق به دلیل دوری از مرکز کشور و حاشیه ای بودن، از کانون توجه به دور مانده اند و این مساله بر تمام جنبه های این شهرها از جمله معماری و منظر آنها تاثیرگذار بوده است. به علاوه، دیگر خصوصیات این شهرها تفاوتهای قومی، زبانی و دینی این مناطق با سایر شهرهای کشور به دلیل مجاورت آنها با دیگر فرهنگها است.

مریوان

مریوان یکی از شهرهای مرزی استان کردستان در غرب ایران است که از سمت غرب و شمال غربی به خاک عراق محدود شده و به دلیل شرایط طبیعی و آب‌ و هوایی، فرهنگ مردم و موقعیت جغرافیایی، از مناطق مورد علاقهٔ گردشگران است. مریوان شهر نسبتاً کوچکی است و جمعیت چندانی ندارد چرا که اکثر ساکنان این شهر، بومیان منطقه هستند. در بررسی منظر مریوان، شاخص بارزی از یک بافت بومی که نشانی از فرهنگ و یا جغرافیای خاص منطقه باشد، مشاهده نمی شود بلکه منظری نامتجانس، ناهمگون و فاقد هویت در این شهر خودنمایی می کند.

عوامل موثر بر شکل گیری منظر مریوان

وضعیت کنونی منظر مریوان می تواند به علت توان اقتصادی پایین بومیان منطقه و یا عدم وجود برنامه ریزی دقیق و مناسب شهرسازی از طرف مسئولان باشد که منظر شهری را بدون توجه به پایه های جغرافیایی و فرهنگی خاص ناحیه بنا کرده اند. از دیگر دلایل ایجاد این منظر آشفته می توان به تقلید از الگوهای بی هویت برای ساخت و ساز مناطقی، که خود دارای پتانسیلهای خاص منطقه ای هستند، اشاره کرد. این قبیل معضلات تاثیر مستقیم و مشهودی بر بافت سنتی مریوان و به طور خاص، بازار این شهر گذاشته است.

منظر بازار مریوان

یکی از اقدامات مهم در ایجاد ارتباط بین کشورهای همسایه، مبادلات تجاری مرزی است که از این طریق امرار معاش ساکنان منطقه نیز میسر می شود. این برقراری ارتباط بین فرهنگهای مختلف، خود تاثیر مستقیم بر منظر بازارهای مناطق مرزی از جمله بازار مریوان دارد. به دلیل محدودیت منابع، کوهستانی بودن منطقه و فقدان صنایع، بیشترین درآمد مردم شهرستان مریوان از طریق تبادل کالاهای مرزی است که بخشی از آن توسط دولت به صورت بازارهای مرزی هدایت شده و بخش دیگر آن از زمانهای گذشته و به صورت غیر رسمی توسط مردم به صورت قاچاق انجام می شده است. قرار گرفتن این مسائل در کنار هم تاثیر مستقیم در منظر بازار کنونی مریوان دارد. توسعه بی رویه و همچنین عدم توجه به همگونی در بازار سنتی مریوان موجب شده تا بافت تجاری این شهر نیز به عنوان قسمتی از منظر شهری، به مرور زمان دچار بی هویتی شود.

شناخت فرصت ها و تهدیدها

با مطالعه و شناخت کافی در مورد نقاط مثبت و منفی بازار شهر مریوان و در نظر گرفتن فرصتها و تهدیدها، می توان اقدامات سازنده ای در جهت بهبود منظر بافت تجاری این شهر در پیش گرفت.

فرصتها

• وجود یگانگی فرهنگی در شهر مریوان به این منظور که غالب ساکنان شهر از بومیان منطقه هستند و جمعیتی یکدست را تشکیل می دهند.
• سالم ماندن قسمتهایی از بافت سنتی و تاریخی شهر و بازار
• پتانسیلهای طبیعی بستر شهر

تهدیدها

• از بین رفتن خرده زبانها و گویشهای محلی
• نابودی فرهنگ بومی منطقه
• دگرگونی بافت سنتی بازار با تغییر ساختار تولیدی آن به ساختاری کاملاً تجاری

جمع بندی

شهرستان مریوان همانند دیگر شهرهای کوچک مرزی دارای منابع بکر و پتانسیلهای فرهنگی، جغرافیایی و اقتصادی است که با بالفعل کردن آنها و همچنین برنامه ریزی صحیح برای کنترل تهدیدهای موجود، می توان در توسعه و ارتقاء وضعیت منظر شهر کوشید. از جمله اقدامات پیشنهادی برای بهبود منظر بازار سنتی مریوان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفاده از پتانسیلهای فراوان طبیعی منطقه در توسعه بازار مریوان
• همگون کردن بخشهای مختلف بازار
• احیای قسمتهای تاریخی و سنتی
• بازگرداندن کارگاههای تولیدات صنعتی بومی به بازار و قرار دادن آنها در معرض دید عموم
• تبدیل بازار مریوان به محلی برای عرضه فرهنگ و محصولات محلی
• برنامه ریزی و تلاش برای جلوگیری از تبادل کالاهای قاچاق در بازار شهر مریوان
• طراحی برای تبدیل بازار به فضای زنده و پر شور و نشاط و به عنوان محلی برای اجتماع مردم و تبادل فرهنگی