مقدمه
منظر کلیتی است که حتی پس از ترک محیط نیز در ذهن ناظر ایجاد خاطره کرده و حاصل تعامل میان فرد و محیطی است که در آن قرارگرفته است. این کلیت زمانی به درستی شکل می گیرد که از ظرفیتهای منطقه ای و بومی اقتباس شده باشد. یکی از مناطق طبیعی استان گیلان که در فاصله ای از شهرستان تالش قرار گرفته، جنگل و ساحل گیسوم است. مکانی که جنگل و دریا در فاصله بسیار کمی از هم قرار گرفته اند و طبیعت این منطقه را از دیگر سواحل دریای خزر متمایز می کند. طبیعتی زیبا که مخاطب را با عبور از بین درختان به ساحل آرام رسانده و گردشگران زیادی را در فصول مختلف سال به این منطقه جذب می کند. بنابراین در این گزارش نویسنده بر آن است که به شرح و بررسی کیفیت عناصر موجود در ساحل گیسوم پرداخته و راهکارهایی جهت تقویت ادراک منظر در این فضا ارائه دهد.
درک فضا به واسطه عناصر منظرین موجود در آن
عناصر منظرین بر حسب اهمیت و نقشی که در سازمان فضایی شهر دارند در سه سطح خرد، میانی و کلان طبقه بندی می شوند. عناصر خرد، عناصر ساده منظر هستند که می توانند در کنار هم مجموعه ای تشکیل داده (عنصر میانی) و در ادراک فضا نقش داشته باشند. (منصوری، 1395) در ساحل گیسوم جنگل و دریا عناصر منظرین پر رنگی هستند که در سطح میانی قرار می گیرند و خود از ترکیب عناصری خرد چون درختان تشکیل شده اند. این جنگل و دریا بدون هیچ فاصله ای در جوار یکدیگر قرار گرفته اند و مخاطب پس از عبور از مسیری پر درخت با ساحلی مواجه می شود که خود نظرگاهی طبیعی با افق دیدی وسیع است. این عناصر به خودی خود و در حالت طبیعی بسیار موفق و پدید آورنده ادراک فضا در ذهن ناظر بوده و مخاطب را از فضای پر سر و صدای شهری جدا کرده و به تأمل وا می دارد. این جنگل و ساحل به دلیل موقعیت قرارگیری خاص خود در کنار یکدیگر، تجربه فضایی متفاوت را در ذهن افراد به وجود می آورند اما موضوع وقتی بحث برانگیز می شود که این فضا به دلیل پتانسیلهای ویژه جهت جذب توریست، مورد توجه قرار گرفته و عناصری به آن اضافه شده که با بستر همخوانی ندارند و بدون برنامه ریزی در فضا قرار گرفته اند. این عناصر عبارتند از مبلمان تعریف نشده با جای گذاریهای نامناسب، سایه بانهای بی هویت در کنار ساحل، ساختمان رستوران با ابعاد بزرگ و همچنین حضور درختان اکالیپتوس در ساحل بدون هیچ دلیل موجهی. اما سوالی که به ذهن می رسد این است که چگونه می توان در چنین مکانی با ظرفیتهای بالای منظرین و توریستی، ادراک منظر را در افراد تقویت کرده و فضایی متناسب با پتانسیلهای طبیعی سایت ایجاد کرد که به هویت منظر طبیعی منطقه خدشه ای وارد نکند.
راهکارهای پیشنهادی
به نظر می رسد مهمترین نکته ای که باید در جهت بهبود وضعیت این سایت به آن توجه کرد استفاده از عناصری است که با ساحل و جنگل گیسوم همخوان بوده و برآمده از زیست بوم منطقه باشد. توجه به ساخت بناها با مصالح بومی و متناسب با هویت معماری منطقه نیز حائز اهمیت است. همچنین از جمله مواردی که در جهت ارتقاء منظر این ساحل درباره عناصر خرد منظر می توان ارائه داد طراحی مبلمان و سایه بانهای در خور اقلیم و بوم این منطقه، خواناتر کردن مکانهای ارائه خدمات از طریق تابلوها و علائم مناسب، پیش بینی و در نظرگرفتن فضاهایی جهت انجام بازیهای ساحلی برای خاطره انگیز شدن فضا و ایجاد سرگرمی متناسب با سایت و همچنین فضایی جهت اجرای موسیقی شبانه در کنار ساحل است.
از دیگر نکات مهم در گیسوم، توجه به انتخاب و کاشت درختان و گیاهان در این منطقه است چرا که درختان اکالیپتوس موجود در کناره این ساحل، نه از لحاظ کاربردی و نه از لحاظ زیست محیطی مناسب این منطقه نیستند. درختان اکالیپتوس از نوع زود رشد و شکننده هستند که شاید زود رشد بودن، دلیل مهم انتخاب آنها در مکانهای مختلف بوده است. اما در چنین منطقه ای در کنار دریا و با وجود بادهای ساحلی، پس از مدتی شاخه های آنها شکسته شده و نه تنها کاربردی ندارند بلکه باعث ایجاد ضرر و زیان هم می شوند. ضررهایی که نه از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر هستند و نه از لحاظ زیست بوم این منطقه، چرا که این درخت هیچ هماهنگی و ارتباطی با پوشش گیاهی جنگل گیسوم نداشته و اصالت و حس مکان این منطقه را مخدوش کرده و از ارزش آن کاسته است.
جمع بندی
ادراکات جزیی در ساحل گیسوم به واسطه انتخاب درست عناصر خرد منظر از جمله مبلمان مناسب، پوشش گیاهی بومی منطقه و ادراکات کلی به واسطه وجود جنگل و ساحل که نظرگاهی آرام است حاصل می شود. با تغییر و بومی کردن این عناصر که در سطح خرد اقدامات منظرین قرار می گیرند می توان علاوه بر ایجاد خوانش و ادراک صحیح منظر، به تقویت حس مکان و خاطره انگیزی فضا برای مخاطب کمک کرده و افراد بیشتری را به این مکان جذب کرد. همچنین با انتخابهای درست و بجا و برنامه ریزی صحیح برای منظر گیسوم، می توان از نابودی هویت و اصالت این منطقه جلوگیری کرده و اقداماتی در جهت حفظ و تقویت این منظر انجام داد.
منبع
- دکتر سید امیر منصوری، (1395)، جزوه منظر شهری
| * مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه شهید رجایی، دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب و علوم تحقیقات به استان گیلان در اردیبهشت ماه 1395 است که با راهنمایی اساتید حاضر در سفر تنظیم شده است. |
