جستجو
Close this search box.

تاثیر توریسم بر تخریب منظر فرهنگی گیلان

توسعه صنعت توریسم نیازمند فرهنگ سازی نظام مند برای گردشگران و ساکنان بومی منطقه است تا هر گروه نقش خود را در حفظ منظر این مناطق به درستی ایفا کنند.
هیچ داده ای یافت نشد

مشخصات مطلب

مقدمه

استان گیلان یکی از زیباترین استانهای ایران از نظر مناظر طبیعی، اماکن تاریخی، تفریحی و گردشگری محسوب می شود. این اماکن در کنار آیینها و آداب و رسوم مردم این استان، که ریشه در تمدن غنی مردم این خطه دارد، گیلان را به یکی از مقاصد همیشگی گردشگران و مسافران بدل کرده، به طوریکه تقریباً در تمام ایام سال این منطقه با تراکم مسافر و گردشگر روبرو است. حضور توریست مزیت و امتیازی مهم برای این استان محسوب می شود که علاوه بر کمک به اقتصاد و سرمایه گذاری در استان، می تواند به اشتغال زایی برای جوانان نیز بیانجامد. اما با نگاهی دیگر، این فرصت می تواند به عنوان یک تهدید نیز عمل کند. در واقع عدم وجود برنامه ریزی و مدیریت صحیح در زمینه صنعت توریسم می تواند به منظر فرهنگی استان گیلان ضربه های جدی وارد کند.
منظر فرهنگی گیلان نتیجه همپوشانی چندین لایه از جمله منظر طبیعی، آیینی، طبیعی و تاریخی است که طی دوره های مختلفی شکل گرفته اند. این منظر فرهنگی بسیار ارزشمند است اما اقداماتی که به منظور توسعه صنعت توریسم در استان گیلان صورت می گیرد به گونه ای است که نه تنها به حفظ و ادراک بهتر این منظر کمکی نکرده بلکه منجر به تخریب و به خطر افتادن هویت آن نیز شده است. بنابراین در این گزارش علاوه بر معرفی لایه های منظر فرهنگی استان گیلان، وضعیت کنونی صنعت توریسم در استان و تاثیر بر آن منظر فرهنگی نیز بررسی می شوند.

منظر فرهنگی

منظر فرهنگی مفهومی در بردارنده ارزشهای فرهنگی ـ طبیعی بوده که حاصل تعامل میان انسان و طبیعت در طول تاریخ است. به علاوه مناظر فرهنگی در برگیرنده، حافظ و بیانگر هویت و تاریخ یک منطقه و ساکنان آن هستند. از اینرو حفاظت از منظر فرهنگی و ارزشهای آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. منظر فرهنگی، منطقه‌ ای جغرافیایی را شامل می‌شود که در آن آثار فرهنگی و جلوه‌ های طبیعی با رویدادهای تاریخی و فعالیتهای انسانی در هم آمیخته است. این مفهوم در عرصه میراث بین‌المللی شرح و بسط پیدا‌ کرده و به عنوان بخشی از تلاشهای صلح‌ جویانه جهانی مطرح می‌شود. منظر فرهنگی، منظری طبیعی است که با فعالیت گروهی انسانی شکل پیدا کرده و می‌تواند از مناطق شهری و تاریخی وسیع تا یک مزرعه کوچک را در برگیرد. (مخلص، 1392 : 27)

لایه های تشکیل دهنده منظر فرهنگی استان گیلان

لایه آیینی: این لایه که با شکل گیری آیینهای مردمان در دوره های گوناگون پدید آمده، نقش مهمی در هویت مردمان آن منطقه دارد و خدشه دار شدن آن، هویت جمعی آن خطه را دستخوش تغییر می کند. منظر آیینی در استان گیلان، لایه های مهم در منظر فرهنگی آن محسوب می شود چرا که بسیاری از آداب و رسوم و آیینهای این منطقه هنوز زنده است و شخصیت ویژه ای به منظر این استان بخشیده است.
لایه معماری: این لایه در اثر تلاش مردمان منطقه در راستای ایجاد سرپناهی که پاسخگوی نیاز آنها برای سکونت باشد، ایجاد می گردد و تحت تاثیر اقلیم و بوم یک منطقه با مناطق دیگر دارای تفاوتهای اساسی است.
لایه طبیعی: لایه طبیعی از عناصر طبیعی یک منطقه مثل جنگل، دریا و … تشکیل شده است. این لایه به دلیل ویژگیهای اقلیمی خاص هر منطقه ایجاد شده و متفاوت از مناطق دیگر است. منظر طبیعی گیلان، لایه ای بسیار غنی است که هر گونه دخل و تصرف نا به جا در آن تاثیرات منفی فراوانی خواهد داشت.
لایه تاریخی: این لایه همچون پیوندی بین لایه های دیگر محسوب شده و بر هر یک از آنها تاثیر می گذارد. این لایه با گذر زمان می تواند محصولاتی را در ارتباط با لایه های دیگر ایجاد کند. از نظر تاریخی هر دوره دارای ویژگیهایی است که می تواند بر شکل گیری لایه های دیگر موثر باشد.
لایه کشاورزی: این لایه را می توان مداخله انسان در لایه طبیعی منظر فرهنگی دانست که به منظور تامین غذا و معیشت شکل گرفته است. این لایه جز لاینفک منظر فرهنگی روستاها و شهرهای استان گیلان است، به طوری که در تصویر ذهنی اکثر گردشگران، شالیزارهای برنج، همچون عنصری هویت بخش، با استان گیلان گره خورده است. متاسفانه با توسعه صنعت توریسم این لایه نیز در حال از بین رفتن است. به طوری که این شالیزارها کم کم از بین رفته و جای خود را به مسافرخانه ها و رستورانهای بین راهی می دهند.

نحوه توسعه صنعت توریسم در  استان گیلان

توسعه صنعت توریسم در استان گیلان به نحوی است که گویی این خطه همچون معدنی با منابع بی پایان است و همگان در تلاش هستند که سهم خود را از این معدن، به هر نحوی که امکان دارد، به دست آورند. این توسعه بدون در نظر گرفتن لایه های مختلف منظر فرهنگی گیلان، تنها به دنبال کسب منافع اقتصادی است. نکته قابل توجه آن است که اکثر مسئولان استان نیز از لایه های منظر فرهنگی بی اطلاع بوده و تنها برای ایجاد و به سرانجام رساندن پروژه هایی تلاش می کنند که به رشد و منافع آنها بینجامد. اکثر این پروژه ها بدون برنامه ریزی و مطالعات اولیه صورت گرفته که در نهایت، تاثیر منفی خود را با تخریب لایه های منظر فرهنگی نشان می دهند. مثال بارز این تخریبها را می توان در روستای بسیار زیبا و تاریخی ماسوله مشاهده کرد که با تبدیل شدن به یک منطقه گردشگری محض، به تدریج هویت تاریخی، اجتماعی، فرهنگی خود را از دست می دهد.

Destruction of Cultural Landscape 01
نمونه ای از هتلهای ساخته شده در روستای ماسوله
تخریب منظر فرهنگی گیلان و تاثیر آن بر مردم

توسعه همه جانبه و بدون برنامه ریزی، منظر فرهنگی را به خطر می اندازد. تزلزل و تخریب منظر فرهنگی نیز عاملی است که به طور مستقیم بر هویت فردی و جمعی افراد تاثیرگذار است. این مساله در گذر زمان باعث از بین رفتن آیینها و آداب و رسوم و ساختار فرهنگی غنی استان گیلان می گردد. این تخریبها حتی در بعضی مواقع به بی توجهی نسبت به منظر فرهنگی و در نهایت نابودی این منطقه از نظر ساختار منظر فرهنگی منجر می گردد.

Destruction of Cultural Landscape 02
مداخلات نامتناسب با منظر منطقه
جمع بندی

توسعه صنعت توریسم باید تنها در صورت مطالعه کافی در زمینه منظر فرهنگی انجام شود تا به تخریب لایه های ارزشمند این ساختار منجر نگردد. از سوی دیگر توسعه در این مناطق نباید به گونه ای باشد که مناظر بکر و دست نخورده از بین رفته و منفعت طلبان این نعمت ارزشمند را که به نوع خود در ایران منحصر به فرد است، به تاراج ببرند. علاوه بر این، توسعه صنعت توریسم در یک منطقه، نیازمند فرهنگ سازی بسیار نظام مند، هم برای گردشگران و هم برای ساکنان بومی منطقه است تا هر گروه نقش خود را در حفظ و نگهداری منظر این مناطق به درستی ایفا کنند.

منابع
* مقاله­ حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه شهید رجایی، دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب و علوم تحقیقات به استان گیلان در اردیبهشت ماه 1395 است که با راهنمایی اساتید حاضر در سفر تنظیم شده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *