قابلیت‌های گردشگری طبیعی در تنگه چاه کوه

جزیره زیبای قشم با دارا بودن میراث ارزشمند زمین شناختی، از قبیل گنبد نمکی نمکدان، بزرگترین غار نمکی جهان، پدیده های شگفت انگیز فرسایشی از قبیل تنگه چاه کوه، دره ستاره ها و همچنین تنوع زیستی، فرهنگی و تاریخی، مجموعه ای گرانبها را گرد هم آورده که در دنیا بی مثال است. تجمیع این جاذبه ها در جزیره قشم، به همراه عنوان اولین ژئوپارک ایران و خاورمیانه و همچنین واقع شدن این جزیره در منطقه استراتژیک خلیج فارس باعث شده که این جزیره از اهمیت ویژه ای در مجامع ملی و بین المللی برخوردار شده است.

جاذبه هاي زمین گردشگری

اغلب جاذبه ها و پدیده هاي قابل توجه در جزیره قشم تحت تاثیر فرسایش که حاصل عملکرد باد، باران، امواج دریا، رطوبت و … است، ایجاد شده اند. فراوانی لایه ها و بخشهاي سست و تناوب آنها با لایه هاي سخت تر و متاثر شدن از فرسایش، اشکال بسیار زیبایی را خلق نموده است که تنگه چاه کوه از نمونه های این جاذبه های زمین شناختی است.(امری کاظمی، 1388)

 تنگه چاه کوه

تنگه چاه کوه در استان هرمزگان و شرق جزیره قشم واقع است. دره یا تنگه چاه کوه، در بخش شهاب از توابع شهرستان قشم، دره ای به عمق 100 متر و نمایشی از فرسایش سنگهای رسوبی است. این دره در 70 کیلومتری شهر قشم و در کنار روستای چاهوی شرقی،در بخش غربی ساحل شمالی جزیزه قشم قرار دارد و شامل 2 دره شمالی – جنوبی (تصویر 1، سمت راست) و شرقی – غربی (تصویر 1، سمت چپ) است.

عوامل شکل گیری تنگه چاه کوه
تنگه چاه کوه (چاکو) یک نمونه ویژه و کم نظیر از عملکرد فرسایشی آب جاری است. حرکت سریع و قدرتمند آب در بارندگی های شدید و نادر، عامل اصلی شکل گیری این تنگه بخشی از یال شمالی – غربی تاقدیس است که کوه نمکدان در آن رخنمون دارد. تاقدیس یک ساختار محدب گنبد مانند است که در اثر فشارهای درونی و جانبی و در نهایت چین خوردگی لایه های زمین پدید می آید. تنگه چاه کوه یکی از این شکستگی های اولیه و سپس توسعه یافته توسط عوامل فرسایشی است. در راستای عمود بر امتداد اصلی تنگه، یک تنگه دیگر نیز به چشم می خورد که عامل اصلی تشکیل آن، یک گسل کاملاً بارز است که امتداد گسستگی آن را آشکارا می توان دید. وجود اشکال معقر کروی، بیضوی و خطی در دیواره های تنگه حاصل عملکرد مکانیکی آب، یکنواخت نبودن جنس دیواره در تمامی نقاط و وجود درزهای پرشمار کوچک و بزرگ در دیواره است. (امری کاظمی، 1383)

وجه تمایز تنگه چاه کوه با دیگر جاذبه های گردشگری
این منطقه به دلیل دارا بودن ویژگیهای طبیعی منحصر بفرد و جذاب تر نسبت به بقیه نقاط، متفاوت با دیگر مناطق است. ویژگیهایی که در مناطق دیگر کمتر دیده می شود و یا اصلاً دیده نمی شود. در نتیجه جاذبه خاصی برای همگان ایجاد می کند. در تنگه چاه کوه به دلیل بکر بودن کامل منطقه بازدیدکنندگان با نوعی طبیعت عجیب و تا حدی توام با ترس مواجه می شوند.
اين دره از چهارسو، چهار تنگه دارد که در جاهايي ديواره ها به هم مي رسند و فاصله 2 ديواره از هم شايد به حدود نيم متر برسد. به نظر مي رسد اين دره و دره هاي مشابه اطراف آن مربوط به شکستگي هاي تاقديس بزرگي باشند که بر ايجاد گنبد نمکي نمکدان هم نقش داشته است. جنس سنگهای چاه کوه، از سنگهای رسوبي موسوم به سنگهای آهکي و مربوط به رشته کوه زاگرس مي شوند که جزو يکي از 3 گروه سنگهای موجود در طبيعت (رسوبي، آذرين و دگرگوني) قرار مي گيرد. این دره شگفت انگیز در دل کوه سنگی یکپارچه که به شکل ضربدر برش خورده قرار دارد. چاه کوه در ابتدا عریض و با دیواره های بلند در برابر دیدگان مخاطب ظاهر می شود، ولی به تدریج از عرض آن کاسته تا جایی که عبور از میان آن دشوار می شود. این در حالی است که ارتفاع دیواره ها همچنان زیاد است و به همین دلیل داخل دره نور کمی وجود دارد. ورودي دره شمالي – جنوبي از سمت شمال عريض تر و کم شيب تر است و شکل کمابيش U مانندي را نشان مي دهد. هر چه به سمت جنوب پيش مي رويم دره کم عرض تر شده، شيب آن افزايش مي يابد و در انتها به شکل V در آمده و صعب العبور مي شود. اين مشخصات نشان دهنده سيلابي بودن دره است. ديواره هاي دره شيارها و خطوط فرسايشي موازي متعددي را نشان مي دهند که بعضاً اين شيارها عمق بيشتري پيدا کرده و فرمهاي قاشقي يا قيفي را به خود مي گيرند. طرحها و اشکالي که روي ديواره هاي اين تنگه زيبا نقش بسته هر بيننده اي را تحت تأثير قرار مي دهد. اشکالي که خيال انگيز و روياگونه اند و مانند آثار هنري ارزشمندي شده اند که به دست هنرمند توانايي به وجود آمده اند.

یکی از ویژگیهای سازنده زمین شناسی تنگه چاه کوه، غیر قابل نفوذ بودن آن در برابر آب است. این عامل موجب می شود آب در درون آن جاری شده و درز و شکافهای آن را پر کرده و بفرساید. مردم محلی از این خاصیت سازنده تنگه استفاده جانبی کرده اند و با حفر گودال هایی در کف تنگه، امکان گردآوری و ذخیره آب باران را فراهم نموده اند. با توجه به خشک بودن جزیره و ارزش زیاد آب باران در قدیم، این ابتکار بسیار ارزشمند و مؤثر بوده است. دلیل نامگذاری چاه کوه هم وجود این چاهها است.

اقدامات صورت گرفته توسط سازمان منطقه آزاد قشم

تنگه چاه كوه يكي از جاذبه هاي ژئوپارك قشم است و تاكنون اقدامهايي در حد تاييد سازمان يونسكو در اين تنگه انجام شده است. ساخت جاده به طول ۴ كيلومتر، ساخت سرويس بهداشتي، نصب چند تابلو آموزشي و زيست محيطي، نصب سطل زباله، ساخت پاركينگ و داير كردن كيوسك نگهباني از جمله اقدام سازمان منطقه آزاد قشم در اين تنگه گردشگري بشمار مي آيد. ولی در بازدیدی که انجام شد شاهد نکات مثبت و منفی مواردی بودیم که به این سایت اضافه شده بود. استفاده از عناصر طبیعی برای مشخص کردن مسیر نکته مثبتی بود که شایان توجه بود.

نیمکتهایی در مسیر قرار داده شده بود که به هیچ وجه تطابقی با طبیعت اطرافش نداشت. نه تنها از آن پیروی نمی کرد بلکه توجه را بیشتر از طبیعت به خود و ناهماهنگی اش با طبیعت جلب می کرد.

پیشنهادهایی برای رونق بیشتر در عین حفاظت از این منطقه

 حفظ حالت طبیعی این تنگه بیشتر از هر عامل دیگری می تواند در درک طبیعت آن تاثیرگذار باشد.

• استفاده از عناصر طبیعی برای مشخص کردن مسیر و مبلمان، با دخالت حداقلی در محیط و به شکلی که متناسب با بافت طبیعی محیط باشد باید در نظر گرفته شود.
• در الحاق و یا طراحی برای امکانات موردنیاز در این سایت باید این نکته در نظر گرفته شود که این فرم و شکل غالب تغییر نکند و بکر بودن محیط دست‌ نخورده باقی بماند به طوری که هر الحاقی در لایه دوم اولویت بصری قرار گیرد.
• به‌ مرور برای رفع نیاز گردشگران انتخابهایی فکر نشده به‌عنوان امکانات قائل نشوند که نتیجه مداخله نامناسب در حوزه طبیعی منظر گردد.
• فراهم آوردن امکان آموزش مستقیم و غیر مستقیم در امتداد مسیرها برای افراد درحال گذر از این مناظر توسط ارتباط فعالی که با بوم‌شناسی طبیعی برقرار می‌کنند. برای مثال آشکارسازی نحوه تبدیل مناظر طبیعی به وضع کنونی از طریق علائم آموزشی یک ارتباط انفعالی را به وجود می‌ آورد که موجب ایجاد درک عمیقی از رابطه بین زمین و ساز و کارهای طبیعی می‌ شود.
• دیواره های تماشایی و اعجاب انگیز تنگه چاه کوه ارزش زیبایی شناختی بالایی دارند و حفاظت از آنها در برابر کنده کاری یا نوشتن یادگاری، موجب همبستگی شدن این زیبایی و لذت بازدیدکنندگان آینده آن خواهد بود. پس سعی در جهت فرهنگ سازی هر چه بیشتر و بیان میزان اهمیت اینگونه مناطق مانع چنین اتفاقهایی خواهد شد.

جمع بندی

در سالهاي اخیر بحث ژئوتوریسم و ژئوپارك، در حال توسعه روز افزون علمی و عملی در جهان است و کشور ایران این قابلیت را دارا است که با اقدامات علمی، اصولی و قانونگذاري در جهت حفاظت از طبیعت و آموزش مردم روستاهاي پیرامون ژئوسایتها و مدیریت کارآمد، در توسعه پایدار محلی و ملی تاثیرگذار باشد. از اینرو جزیره قشم به دلیل دارا بودن اولین ژئوپارك خاورمیانه و ویژگیهاي متنوع زیستی، فرهنگی و تاریخی مورد مطالعه قرار می گیرد. تنگه چاه کوه یک نمونه منحصر بفرد در این ژئوپارك است که باید در صدد حفظ طبیعت آن کوشید و پیشنهاداتی که مطرح شد در جهت حفظ این منطقه برای آیندگان است.

منابع

• امري کاظمی، علیرضا. 1383. اطلس ژئوتوریسم قشم، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران. ص 14-31
• Yazdi, Abdollah. (2012): A Study of Iran’s Lut desert: Geomorphological and Geotourism Attractions, Proceedings of Annual International Conference on Geological & Earth Sciences (GEOS2012) 3-4 December, Singapore: 35-41.
• Sturm, B. (1994): The geotope concept: geological nature conservation by town and country planning, Geological and Landscape Conservation, In: D. O’Halloran, C. Green, M. Harley et al. (Eds), Geological Society: 27-31.