خط آسمان شهر میبد و عناصر تعریف کننده آن

مقدمه

بی شک همان قدر که گذشتگان ما به طراحی بناها با مهندسی دقیق اهمیت می دادند، به همان نسبت به جنبه های زیبایی شناختی از جمله خوانایی آن نیز توجه می کردند که باعث ایجاد هم حسی انسان و شهر می شده است. یکی از این جنبه ها خط آسمان شهرها بوده است. خط آسمان در بافت های سنتی ویژگی هایی دارد که نه فقط جنبه زیبایی از فراز یک بلندی را داشته، بلکه به خوانایی و آرامش روانی عابران نیز کمک می کرده است. در این گزارش به ویژگی ها و عناصر موجود در خط آسمان میبد پرداخته خواهد شد.

تعاریف

خط آسمان: به آخرین خط تراز یا خط اتصال بنا با آسمان یا محل برخورد خطوط فوقانی ساختمانها با خط افق ، خط آسمان گویند. (سالاری، 1392) وجود خط آسمان زیبا و منظم، بی شک یکی از موثرترین عوامل در نظم دهی به فضاهای شهری است.( مهدی زاده، 1385)

ویژگیهای خط آسمان در میبد

به طور کلی خط آسمان باید منظم، خفته و به صورتی پیوسته باشد که با ایجاد یک کریدور دیداری چشم را به سمت عناصر شاخص هدایت کند. (سالاری، 1392)
این ویژگی در خط آسمان میبد به خوبی دیده می شود. این عناصر شامل موارد زیر است:
یکی از اصلی ترین عناصر شاخص، نارین قلعه است که بر فراز تپه ای قرار گرفته است و دید کاملی به شهر دارد. این قلعه به عنوان هسته اولیه شهر شناخته می شود.

از دیگر عناصر شاخص، عناصر مذهبی اند (گنبد و گلدسته ها) که نشان‌ دهنده ارتباط دنیای معنوی و دنیای مادی بوده و با خودنمایی و نقش‌نمایی برجسته می‌شوند. برای به وجود آوردن یک نظم مذهبی، مردم خود را مقید می‌دانستند که ساختمان‌ هایشان را در برابر بناهای مذهبی کوتاهتر بسازند، در نتیجه خط آسمانی بسیار هماهنگ، هم‌ ارتفاع و پیوسته را به وجود آورده اند.

عنصر شاخص دیگر که نماد شهرهای سنتی و کویری است، بادگیر ها هستند. در منطقه میبد نوع خاصی از بادگیرها دیده می شوند که به بادگیرهای اردکانی معروف هستند. این بادگیرها یک طرفه اند و تنها در جهت باد اصفهان (شمال) دهانه دارند و از سه طرف دیگر بسته هستند. چون این بادگیرها صرفه اقتصادی دارند، در هر اتاق یک بادگیر ساخته می شود. به همین دلیل ممکن است در هر خانه چند بادگیر وجود داشته باشد.

یکی دیگر از ویژگیهای بارز و چشم نواز خط آسمان، بافت و نوع مصالح بکار رفته در آن است. در بافت سنتی میبد، بناها از کاهگل روشن ساخته شده اند تا گرما را جذب نکنند و از طرف دیگر رنگ خاکی آنها باعث شده است تا انسان الفت بیشتری با شهر بگیرد و احساس آرامش کند زیرا انسان از خاک آفریده شده و این عنصر برایش ملموس و آشنا است.

پیشنهادهایی برای بهبود خط آسمان

در ساخت و توسعه شهر، بهتر است که از ساخت عناصر و المان های بلند در بافت تاریخی خودداری شود تا عناصر شاخص تحت تاثیر قرار نگیرند و دید به آنها مختل نشود. ولی ساخت این ساختمانها اجتناب ناپذیر است و با گسترش شهرها نمی توان از ساخت آنها جلوگیری کرد. بهتر است که این بناها در منطقه مشخص و دور از بافت تاریخی قرار بگیرد و ترجیحاٌ در شهرهایی مانند میبد که تاریخی است، از ساخت ساختمانهای بلند مرتبه با کاربری هایی به جز مذهبی اجتناب شود.
چنانچه اقدام به ساخت مراکز مذهبی – گنبد و گلدسته های بلند -شود به گونه ای که در خط آسمان مشخص باشد، بهتر است که با اطراف و بافت تاریخی شهر میبد هماهنگی داشته باشد ، مانند یک عنصر الحاقی به شهر نباشد و از مصالح بومی و هماهنگ با سایر مصالح ساخته شود.

نتیجه گیری

شهر به عنوان بستر و محیط زندگی انسان، باید علاوه بر تامین نیازهای زیستی و مادی مردم بتواند هر چه بیشتر به نیازهای روانی آنها پاسخ دهد. این مهم را شهرهای سنتی ما به خوبی پاسخگو بوده اند. معماری سنتی آرامش‌ بخشی که در شهرهایی با بافت قدیمی مانند میبد دیده می‌ شود، گویای همین نظم دیداری، ویژگی ها و عناصری است که در خط آسمان وجود دارد. این عناصر به خوانایی شهر کمک. بسیاری می کنند؛ مانند بادگیرهایی که رو به شمال دارند و جهت را نشان می دهند و یا نارین قلعه که عنصر شاخص شهر به حساب می آید.
در آخر می توان به این نکته اشاره کرد که ارزش شهرهای سنتی کویری مانند میبد دو چندان است زیرا آنها خواسته های محیطی بیابان و ارزشهای فرهنگی و مذهبی انسان مثل آسایش خانواده را تبدیل به معماری کرده اند که نه تنها احتیاجات مادی بلکه نیاز های اجتماعی انسان را برآورده می سازد.

منابع

• بهادری نژاد، مهدی؛ دهقانی، علیرضا – 1387 – بادگیر شاهکار مهندسی ایران -تهران – نشر یزدا
• ﻣﺤﻤﻮﺩﯼ، ﻣﻬﻨﺎﺯ – 1388 – بادگیر، نماد معماری ایران – تهران – انتشارات یزدا
• توسلی، محمود – 1391 – ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران – تهران
• سالاری، مهدی – 1392 – خط آسمان نمایانگر نظم دیداری – نشریه الکترونیکی شارستان آنلاین –  شماره بهمن
• مهدی ﺰﺍﺩﻩ، ﺟﻮﺍﺩ – 1385 – ﺯﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺩﺭ ﻃﺮﺍﺣﯽ ﺷﻬﺮﯼ – ﺟﺴﺘﺎﺭﻫﺎﯼ ﺷﻬﺮﺳﺎﺯﯼ – ﺷﻤﺎﺭﻩ 17 – 8-27