جستجو
Close this search box.

بادگیر؛ عنصر هویت بخش منظر شهر یزد

بادگیرهای یزد به دلیل تعدد، نمی­ توانند نشانه باشند. اما همین ویژگی موجب شده بادگیر در دیدهای مختلف شهر حضور داشته و دارای کارکرد هویتی باشند.
هیچ داده ای یافت نشد

مشخصات مطلب

مقدمه

منظر شهری پدیده ­ای عینی – ذهنی است که ابعاد آن در ترکیب با یکدیگر، ماهیتی واحد و یکپارچه را شکل داده ­اند. عناصر عینی سازنده منظر شهر متکثر هستند و ادراک و تفسیر شهروندان از این عناصر منجر به شکل­ گیری تصویر ذهنی آنان از شهر شده و در نهایت منظر شهر را رقم می­ زند.

بدین سبب است که عینیت و ذهنیت را در منظر شهر نمی­ توان منفک و مستقل از یکدیگر دانست. این عناصر منظرین گاه در قالب نشانه در شهر مطرح شده و در خوانش و قرائت منظر شهر به خدمت گرفته می­ شوند و گاه بی آنکه از شخصیت نشانه ­ای برخوردار باشند، در شکل ­گیری هویت شهر و همچنین تصویر ذهنی شهروندان سهیم ­هستند و نقش موثری ایفا می­ کنند. شهر یزد نظامی است متشکل از عناصر منظرین، همچون مناره­ های مسجد، رنگ خاکی شهر، بادگیرها و … که با کنار هم نشستن، معنا یافته و منظر این شهر را شکل می­ دهند.

بادگیرها در این نظام، عناصری متعددند که تصور شهر یزد بدون آنان ممکن نیست و تصویر شهر برای شهروندان با این عناصر گره خورده است. اما برخلاف تصور، بادگیرها بی ­آنکه همچون عناصر عمودی دیگر در شهرها (منارها)، به عنوان نشانه­ های شهری شناخته شوند در شکل­ گیری هویت و تصویر منظر یزد نقش دارند. این عناصر علی ­رغم اینکه در خوانایی شهر نقشی ایفا نمی­ کنند، لایه­ ای مهم در ادراک آن محسوب می ­شوند و بر چهره و شخصیت شهر تاثیرگذارند. (تصویر 1) اما سوالی که در اینجا مطرح می­ شود این است که این امر چگونه ممکن است؟

تصویر 1: بادگیرها، عناصری مهم و موثر در ادراک منظر یزد. منبع: احسان شریعتمداری، 1394
تصویر 1: بادگیرها، عناصری مهم و موثر در ادراک منظر یزد. منبع: احسان شریعتمداری، 1394

بادگیر، عنصری موثر در کالبد شهر

در بررسی نقش بادگیرها در منظر یزد، بعد کالبدی، به جهت حضور پر رنگ آنها در کالبد شهر، از ابعاد مهم و تاثیرگذار است. بادگیرها در شهر یزد، عناصری متعددند که علاوه بر تامین نیازهای اقلیمی و پاسخگویی به آب و هوای گرم و خشک شهر، در مقیاس شهر مطرح می­ شوند.

کاربرد بادگیرها در ساختمان­هایی با کاربری­ های مختلف، از جمله منازل، کوشک ها، آب­ انبارها و …، به دلیل پاسخگویی به شرایط اقلیمی شهر، منجر به تعدد آنها شده است، به طوری که می توان گفت یزد، در بین شهرهای مناطق گرم و خشک و گرم و مرطوب، دارای متنوع ­ترین بادگیرها است. همچنین در بعد زیباشناسی، عواملی چون رنگ، بافت و تزیینات مطرح می ­شوند که انتخاب آنها در هماهنگی کامل با کالبد شهر، بادگیرها را به کمال با شهر پیوند زده ­است.

بادگیرها، عناصر هویت بخش منظر شهر یزد
تصویر 2: حضور بادگیرها در کریدورهای دید شهر. منبع: احسان شریعتمداری، 1394

بادگیر به مثابه عنصری هویت ­بخش

بادگیرها در یزد عملکرد نشانه ­ای نداشته و نقشی در خوانایی شهر ایفا نمی­ کنند اما در ابعاد معنایی و بصری، تاثیر عمده ­ای بر مفهوم منظر شهر یزد دارند. در واقع بادگیرها علاوه بر حضور موثر در کالبد شهر، واجد بار معنایی و بصری نیز هستند.

در بررسی بعد معنایی، شاخص ارتفاع مطرح است چرا که بادگیرها به دلیل ارتفاع گرفتن نسبت به بافت اطراف خود، دارای تضاد با زمینه­ کلی شهر بوده و با وجود اینکه به دلیل متعدد بودن، نمی ­توانند شخصیت نشانه­ ای داشته باشند اما در هویت­ بخشی به بافت شهر و معرفی آن موثرند. به­ علاوه، بادگیرها با حضور جدی در کریدورهای مختلف دید و همچنین خط آسمان شهر، از بار بصری بالایی برخوردار شده ­اند (تصویر 2).

ارتباط بین بادگیرها نیز نظام بصری مطلوبی در شهر ایجاد کرده که از تمام عرصه ­ها و محورهای دید در شهر، قابل رویت است (تصویر 3). بنابراین می­ توان چنین گفت که هم­نشینی این ابعاد موجب شده تصویر شهر یزد با بادگیرها گره بخورد و توسط این عناصر معرفی شود.

بادگیرها، عناصر هویت بخش منظر شهر یزد
تصویر 3: ارتباط بین بادگیرها، نظام بصری مطلوبی در شهر ایجاد می کند. منبع: سعید خویی

جمع بندی

بادگیرها عناصری هویت ­بخش در منظر شهر یزد هستند و به­ عنوان یکی از ویژگی­ های این شهر شناخته می شوند؛ به­ گونه ­ای که در تصویرسازی­ ها و ثبت تصاویر مربوط به این شهر، همواره به­ عنوان جزئی جدانشدنی از بافت شهر حضور دارند. بادگیرها در یزد، عناصری متعددند و به دلیل این تعدد، شاخص و متمایز از یکدیگر نیستند و برخلاف اغلب عناصر عمودی مرتفع در شهرها، نمی­ توانند کارکرد نشانه ­ای داشته باشند.

اما همین ویژگی (تعدد) موجب شده بادگیرها در دیدهای مختلف شهر حضوری پررنگ داشته و دارای کارکرد بصری و هویتی باشند. به ­علاوه هماهنگی کالبد آنها با بافت شهر نیز آنها را به عنصری زیباشناسانه برای شهر بدل کرده­ است. بدین­ گونه می­ توان گفت با اینکه بادگیرها نشانه­ های شهری نیستند اما، با توجه به اینکه منظر شهر حاصل درک شهروندان از شهر است و بادگیرها لایه­ ای قوی در ادراک شهر هستند، منظر شهری یزد را نمی ­توان بدون بادگیرها تصور کرد و باید آنها را عناصری موثر در فهم منظر شهر یزد دانست.

* مقاله­ حاضر، دستاورد سفر پژوهشی گروه معماری منظر دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، به استان یزد در آبان ماه ۱۳۹۴ است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.

منابع:

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *