در ایران با سلطه تدریجی ماشین، طراحی و برنامه ریزی شهری از مقیاس انسانی دور شده و در نتیجه از ارزش و جاذبه های فرهنگی و تاریخی شهر کاسته شده است. در این روند، مفهوم و کارکرد اصلی شهرها محله ها، کوی ها و … از بین رفته است.
از اینرو طراحان شهری در جهت ایجاد فضایی انسانی که به دور از عوامل برهم زننده مقیاس انسانی و مخرب عناصر تاریخی و فرهنگی شهر است، با سازماندهی عناصر شهری، دست به طراحی یا باز طراحی شهری میزنند. پیاده راه سازی یکی از روشهای بازگرداندن مقیاس انسانی به شهر و توجه به نیازهای او است که دارای مزایای متعددی است:
- ادراک بصری (بهبود سیمای بصری، ایجاد تصویر ذهنی، خوانایی و درک فضای شهری)
- اولویت حرکت پیاده بر سواره (بازنگری در الگوی حرکتی، اولویت دادن به حرکت پیاده)
- فرهنگ (شناسایی ارزشهای فرهنگی و تاریخی شهر، پیوند دادن مردم با این ارزشها)
- ایجاد حس مکان و امنیت محیط (توجه به آرامش روحی و روانی افراد)
- ملاحظات زیست محیطی (کاهش آلودگیها، تشویق مردم به پیاده روی و کنار گذاشتن خودروهای شخصی)
- بهبود برخوردهای اجتماعی (ایجاد فضاهایی برای تعامل افراد)
توجه جدی و عملی به سامانه حرکتی و پیاده راه سازی در ایران، از شهرهای تبریز، مشهد و بوشهر آغاز شد و در ادامه به استانهای دیگر ازجمله گیلان، همدان و … نیز رسید.
از تصویب طرح پیاده راه سازی شش خیابان منتهی به میدان امام خمینی (ره) در شهر همدان در طرح تفصیلی شهر، نزدیک به سه دهه می گذرد. هدف اصلی این امر آشنایی با شهر همدان در سطح کشور و بین المللی است. وجود عناصر مهم معماری و شهری در اطراف این شش خیابان از عوامل اصلی محرک برای شروع کار بود.
تغییرات خیابان بوعلی و اکباتان
خیابانهای بوعلی و اکباتان از شش خیابان منتهی به میدان امام خمینی (ره)، در حال تغییر کاربری از سواره به پیاده هستند. خیابان بوعلی دارای اماکن تجاری و پزشکی است که انتهای آن به آرامگاه ابوعلی سینا می رسد. در انتهای خیابان اکباتان نیز تپه هگمتانه قرار دارد و در جداره های این خیابان قدیمی، مسجد جامع همدان، بازار و سراهای قدیمی همدان جای گرفته اند.
در طراحی و اجرای این طرح نکاتی مد نظر طراحان و شهردار همدان بوده است که این مطلب به بررسی آنها میپردازد. عمده دلایل آنها برای اقدام و مداخله عبارتند از:
- کاربری و موقعیت اجتماعی خیابان اکباتان ایده آل نیست و مباحث اقتصادی در بازار همدان رونق خود را به علت وجود مشکلات ترافیکی و اجتماعی از دست داده و متاسفانه بازار به عنوان سرمایه، مغفول مانده است.
- با اجرای این طرحها، تپه هگمتانه و آرامگاه بوعلی، مجدداً سابقه و امنیت خود را پیدا خواهند کرد. زیرا طرح فقط بر روی خیابان تاکید ندارد، بلکه روی جدارهها، مبلمان و همچنین فرهنگ و رفتار در این خیابانها هم می تواند سرمایه گذاری و کار کند.
- در طی سالیان گذشته، تمام فعالیتهای مردم همدان به میدان امام خمینی (ره) معطوف شده است. وقتی پایانهها و ایستگاه از میدان فاصله بگیرد، به مرور زمان رفتار مردم همدان هم تغییر پیدا کرده و از ازدحام جمعیت در این مکان کاسته خواهد شد و میدان به مرکز گردشگری و توریستی تبدیل خواهد شد.
- در خصوص جابجایی ساختمان پزشکان از خیابان بوعلی و تعیین کاربری جدید برای آن نیز هیچ اجباری نیست. در واقع پس از مدتی مراکز درمانی خود به این نتیجه می رسند که جابجا شوند چرا که خیابان بوعلی حالت گردشگری خواهد یافت. البته تا آن زمان تسهیلاتی همچون جانمایی ایستگاه امانی، ویلچر و ماشین برقی برای تردد در مسیر ارائه خواهد شد.
- ایجاد خیابانی بدون اختلاف سطح و بدون پله آرمانی است و هدف تبدیل این دو خیابان به این شکل است تا عبور و مرور برای جانبازان، معلولان، کودکان، سالمندان و دوچرخه سواران آسان شود.
- با اجرای این طرح شاهد گسترش مباحث گردشگری و توریسم که یکی از شعارهای کنونی مدیریت شهری است، خواهیم بود و با توجه به اینکه منابع درآمدی حاصل از ساخت و ساز به حداقل رسیده است، بحث گردشگری و درآمد و آورده مالی آن می تواند برای شهر گامی در جهت یک درآمد پایدار باشد.
مراجعه به نمونه های داخلی که قبل از این پروژه اجرا شدهاند، میتوانند نمونههای خوبی برای قضاوت این طرح باشند. چرا که مردم نیز تجربیاتی در این موارد دارند.
در شهر تهران پروژه خیابان هفده شهریور به دلیل عدم توجه به مسائل ترافیکی، سیمای شهر، مراکز خرید اطراف آن و … شکست خورده تلقی می شود.
پیاده راه هفده شهریور تنها پروژه پیاده راه سازی در کلانشهرهای ایران نبود. در تبریز پیاده راه تربیت یکی از پیاده راههایی بود که در ابتدا با مخالفتهایی روبهرو بود. اما عملکرد صحیح شهرداری تبریز باعث شد علاوه بر رضایت مردم، زمینه رشد چشمگیر میزان کسب و کار کسبه پیاده راه نیز فراهم شود.
نتایج یک تحقیق دانشگاهی تحت عنوان «نقش محورهای پیاده در توسعه پایدار شهرها» نشان میدهد پیاده راه تربیت تبریز، به عنوان یك محور تجاری – تفریحی تأثیر چشمگیری بر میزان كسب و كار مالكان داشته است و ۶۸ درصد افراد به تاثیر مثبت این طرح بر میزان کسب و کارشان اذعان کرده اند. در پیاده راه تربیت، اغلب كالاهای تجاری شامل كیف و كفش، پوشاك، پارچه فروشی و … می شود و پرفروشترین فصل این محور مربوط به تابستان است.
بر اساس نتایج این پژوهش، برخی از دلایل مالكان مبنی بر مطلوبیت پیاده محور شدن خیابان و تأثیر آن بر افزایش رونق اقتصادی عبارتند از:
- سهولت رفت و آمد مشتریان و افزایش میزان خرید
- كاهش شلوغی و بی نظمی و نیز افزایش آرامش و راحتی ناشی از عدم وجود وسائل نقلیه موتوری
- افزایش امنیت و ایمنی كاربران
- همخوانی بیشتر با ماهیت تجاری فضا
این دلایل نشان میدهد که اجرای یک پیاده راه تا حد زیادی به ابعاد اجتماعی منطقه بستگی دارد و مخالفتهای اهالی محدوده خیابان هفده شهریور تهران نیز میبایست مورد توجه قرار می گرفت.
در خیابانهای بوعلی و اکباتان همدان که در حال ساخت و تغییر کاربری هستند، مسائل ترافیکی به خیابانهای مجاور منتقل شده است. به طور مثال اتوبوسها و تاکسی هایی که در خیابان اکباتان، مقصد آنها شهرک فرهنگیان است، به خیابان شهدا منتقل شده اند.
در ابتدا قرار بر این بود که این وسائل نقلیه عمومی در انتهای هر کدام از این خیابانها قرار بگیرند که با پیگیری مردم به خیابانهای مجاور منتقل شد تا دسترسی مردم از میدان امام خمینی به وسائل نقلیه همان مسافت قبلی را داشته باشد. اما در طرح تفصیلی شهر همدان آمده است که شش خیابان مهم و اصلی همدان به پیاده راه تبدیل خواهند شد، آنگاه بالاجبار وسایل نقلیه در انتهای هر خیابان قرار خواهند گرفت.
نتیجه گیری
میتوان دید که وجود ماشینهای برقی در خیابان بوعلی به کاهش مسافت طی شده افراد توسط وسائل نقلیه دیگر کمک کرده است، اما لزوم وجود آنها در هر شش خیابان حس میشود.
مدیریت وضعیت کسب و کار، تجارت و دست فروشان به چه ترتیب است؟ در خیابان اکباتان که محل فروش وسایل کهنه و فرسوده است، چه نوع پیاده راهی میتواند وضعیت این خیابان را تسهیل کند؟ آیا تدبیری برای این گونه کسبوکارها اندیشه شده است یا خیر؟
نکته دیگر، ساختمان پزشکان واقع در خیابان بوعلی است. با ایجاد مسیر گردشگری در خیابان بوعلی، این بنا مجبور به جابهجایی یا تغییر کاربری میشود که در صورت جابهجایی، آیا جای مناسبی برای استقرار آن در شهر مدنظر قرار گرفته شده است یا خیر؟ چرا که خیابان بوعلی دارای بیشترین تعداد ساختمان پزشکان در شهر همدان است و به نوعی این شاخصه به آن هویت بخشیده است. پس از اجرای این طرح، شاهد افزایش حضور جمعیت در میدان مرکزی همدان و خیابانهای مجاور خواهیم شد، به همین جهت لزوم وجود مکانهایی مانند هتل و مسافرخانه برای اقامت مسافران احساس خواهد شد.
شهر همدان دارای اقلیمی سرد است و در ماههایی از سال پوشیده از برف است. در طرح کفسازی خیابان بوعلی، تدبیری برای آب شدن برفها باید اندیشیده شده باشد. به علاوه معابری برای حرکت وسایل حملونقل نمک و ماسه میبایست در نظر گرفته شود.
نکته حائز اهمیت دیگر وضعیت جدید محیطی، جغرافیایی، مکانی و تغییر امکانات و شرایط است که منجر به تغییر محیط و فرهنگ آن منطقه میشود. تدبیر شهرداری برای این موضوع و حضور مداوم جمعیت پیاده، باید پایه ای و بررسی شده باشد.
منابع