نویسندگان:
مقدمه
ناحیه بلوچستان از تغییرات دمایی اندکی در فصول مختلف سال برخوردار است. این ناحیه در نخستین نگاه، ناحیه ای محروم و فاقد جاذبه های گردشگری و پیشینه تاریخی به نظر می آید؛ در سفر به سرزمین بلوچستان پیشفرض هایی از طبیعت این منطقه در ذهن مخاطب جاری است اما واقعیت آن است که این ناحیه دارای بهترین کرانه اقیانوسی کشور و معتدل ترین هوای جنوب کشور و جاذبه های طبیعی و انسانی بسیاری است.
اقلیم منطقه
این استان غالباً دارای آب و هوای گرم و خشک است اما در عین حال از تنوع آب و هوایی و اقلیمی ویژه‌ای برخوردار است و مناطق کوهستانی، جنگلی و باتلاقی نیز در این استان پهناور به چشم می‌خورد. مناطق جنوبی استان با توجه به مجاورت با دریای عمان و بهره‌گیری از بادهای موسمی، اقلیم متفاوتی دارند. بالا بودن میانگین دما و پایین بودن نوسانات آن از مشخصه های اساسی اقلیم منطقه است. با توجه به کمبود بارش و عدم وجود منابع برفی کوهستانی، اکثر جریانات رودخانه ای، موقتی و فصلی بوده و در بخش وسیعی از استان منابع محدود آبهای زیرزمینی تنها امکانات تأمین آب بشمار می آیند.
تاثیر اقلیم بر رفتار مردم منطقه
در گذر از کرانه شمالی دریای عمان و جایی که رمل های شنی به ساحل دریا می رسند، مردمانی زندگی می‌کنند که در عین داشتن حداقل امکانات، از محیط پیرامون به خوبی بهره گرفته و مهمان نوازی را به نهایت رسانده اند. شاید وجود دریا و حرفه ماهیگیری اولین نقطه نمود طبیعت و اقلیم در زندگی این مردمان باشد اما با کمی دقت می توان دریافت که شاید نرسیدن موج مدرنیته به این ناحیه باعث شده طبیعت بخش جدایی ناپذیری از زندگی آنان باشد. پیش از طلوع خورشید بانوان بلوچ به تکاپو برخاسته اند و زندگی آغاز شده است. نخلستانها و معدود مزارع موز جایی است که مردان وقت می گذرانند و تعداد زیادی از مردم از دریا و از طریق ماهیگیری روزگار می گذرانند. کودکان آزاد و رها بدون هیچ احساس خطری از جانب طبیعت بازی می کنند و کیلومترها از خانه دور می شوند و دریا، آسمان و پیوند کویر و دریا را در ساحل درک تجربه می کنند. دختران بلوچ با هنرهای دستی فراوان هنرنمایی می کنند. سفالگری، حصیربافی، گلیم بافی، نمد مالی و … همگی هنرهای بومی مردمان منطقه هستند که ریشه در طبیعت آنجا دارند. با وجود بهره گیری و ارتباط کاملاً سنتی مردم منطقه با طبیعت آنجا، خشكسالی مشكلی است كه مردم پیوسته در كشاورزی با آن روبرو هستند كه اغلب منجر به ترك منطقه شده و خشكسالی های متناوب بیشتر ناشی از تغییر مسیر هیرمند و بستن سد و كاهش آب آن است كه در افغانستان صورت می گیرد. با وجود مشکل کم آبی، انتخاب محصولاتی چون موز و هندوانه برای کشاورزی در این منطقه انتخاب چندان مناسبی نیست. از آنجا که آب موردنیاز برای تولید یک کیلوگرم هندوانه از 286 تا 455 لیتر است، انتخاب این محصول و صادر کردن آن از طریق دریای عمان نه تنها صرفه اقتصادی ندارد بلکه بحران کم آبی را در این منطقه بیش از پیش تشدید خواهد کرد. به علاوه استفاده از سیستم ساختمان سازی جدید و عدم توجه به الگوهای همساز با اقلیم از نظر مصالح و شیوه ساخت در منطقه که در گذشته وجود داشته است، می تواند هزینه هایی در جهت تهویه و سرمایش و گرمایش به مردم منطقه تحمیل کند.
تاثیر اقلیم بر خوراکهای محلی
خوراکهای محلی چابهاریها، با توجه به اقلیم و شیوه معیشتی شان بر محصولات دریایی خاصه ماهی و همچنین خرما، که از محصولات مهم این منطقه است، تکیه دارد. خوراک خرما از مهمترین خوراکهای چابهار و ترکیبی از خرما، نان، برنج و حبوبات است. کنک نیز نوعی حلواست که از خرما، کنجد، بادام و پونه تشکیل شده است. از دیگر غذاهای سنتی این منطقه می توان به بتوماش، شودوده، بتوهواری، ماشینگ، پاکگین ماهیک، کورک، گلوهک، ناروش، کیش و دلگ اشاره کرد.
نتیجه گیری
پیوند مردم سیستان و بلوچستان با طبیعت به علت عدم درگیری مستقیم مردم منطقه با موج مدرنیته و تکنولوژی همچنان پابرجاست و می توان نمود آنرا در بخشهای مختلف مانند رفتارهای روزانه، اوقات فراغت، معیشت، صنایع دستی و حتی تغذیه مردم مشاهده نمود. در بخش کشاورزی و معماری به نظر می رسد که تقلید از الگوهای رایج در بخشهای مختلف کشور یا نیاز کشورهای همسایه سبب ایجاد شیوه های نامناسب برای منطقه شده است. (مانند کاشت موز و هندوانه یا شیوه ساخت پناهگاههای موقت و خانه ها) استفاده از پتانسیلهای منطقه مانند محصولات بومی و صنایع دستی مردم بلوچ به منظور تقویت اقتصاد منطقه بسیار کمتر از حد انتظار است.
| * مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب و علوم تحقیقات به استان سیستان و بلوچستان در زمستان 1396 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است. |
