حواس انسان در تعامل با محیط روستای درک و ساحل بریس؛ فضایی را درک می کنند که عناصر موجود، حضوری برجسته دارند و بدون دخالت انسان، مکانی ناب به وجود آورده اند.

مشخصات مطلب

بیان مسئله

محیط پیرامون ما سرشار از اطلاعات بالقوه است. به منظور بالفعل کردن اطلاعات می بایست با آنها ارتباط برقرار کرد. ارتباط فرآیندی با ویژگیهای مختلف است. برای درک و شناخت بهتر انسان، بایستی طبیعت و ماهیت سیستم گیرنده های او را شناخته و از کیفیت تغییر اطلاعات گرفته شده از طریق گیرنده ها در فرهنگهای مختلف آگاهی داشت.

فرد به عنوان موجودی صاحب اختیار و نیازمند ارتباط با محیط لازم است اطلاعات عرضه شده از محیط را دریافت کرده و به شکلی که قابل درک و ذخیره باشد، تبدیل نماید. این فرآیند همان فرآیند ارتباط است که پله پله با حواس انسان شروع شده و پس از ادراک به سوی شناخت جهت گیری می کند. محیط نیز با عناصری شناخته می شود که هر یک در انسان احساسات ادراکی متفاوتی با حس بینایی، شنوایی،‌ بویایی،‌ رطوبت و دما و حرکت پدید می ‌آورد.

لذا حواس انسان به عنوان اولین عامل ارتباط با محیط نقش مهمی را در این بین ایفا می کنند. به این ترتیب می توان گفت احساس مرحله ای است که به ما کمک می کند اطلاعات محیط را دریافت کنیم و به گونه ای قابل انتقال،‌ به مغز ارسال نماییم. حواس انسان اولین گام به سوی ادراک محیط و وارد شدن در فرآیند ارتباط است. بنابراین برای برقراری ارتباط با محیط،‌ یکی از کاراترین و عملی ترین سیستمها، اشیاء و عناصری هستند که تمامی حواس انسان را تحریک می کنند. (حاتمی و رشید کلویر، 1393)

سوال پژوهش این است که در روستای درک در استان سیستان بلوچستان کدام حواس انسان درگیر تعامل با محیط پیرامون می‌شود؟ در این پژوهش روستای درک به دلیل داشتن ویژگیهای محیطی و فرهنگی خاص و بومی خود مورد بررسی قرار گرفته است. با قرارگرفتن در این روستا و تجربه و لمس مستقیم منطقه، ویژگیهای بکر آن به راحتی توسط حواس انسان درک می شود.

چگونگی درگیر شدن حواس انسانی در تعامل با محیط پیرامون روستای درک
تصویر 1: تعامل انسان با طبیعت بکر
یافته‌ ها

طی مشاهده میدانی از برخی روستاهای استان سیستان و بلوچستان – روستای درک، ساحل بریس، باغ موز و – که مناطقی بکر، دست نخورده و ارزشمند هستند، می توان دریافت که انسان با قرارگیری در این فضاها با تمامی حواسش آنها را لمس و درک می کند. همه عوامل و عناصر موجود در این مناطق، حضوری برجسته دارند که بدون دخالت انسان، مکانی ناب به وجود آورده اند.

چگونگی درگیر شدن حواس انسانی در تعامل با محیط پیرامون روستای درک
تصویر 2: باغ موز،‌ اطراف روستای درک

وجود شن، آب، آفتاب، آسمان و نخل در یک زمان و مکان و همچنین تعامل و همنشینی با مردم و کودکان شیرین این منطقه، انسان را در آن واحد، با تجربه های متفاوتی روبرو می کند که چنان تمامی ادراک و حواس انسان را به خود مشغول می کند که توجه به گذر زمان بسیار سخت است. با قدم گذاشتن در ساحل روستای درک و لمس شن هایی که در اثر آفتاب تند و تیز جنوب داغ شده اند، اشتیاق انسان برای رفتن به داخل دریای زلال بیشتر می شود.

افق بیکران دریای عمان در کنار کویر و نخلهای آن، منظر بی نظیری را گرد هم آورده که منحصربفرد است. این منطقه همچون مدرسه ای است که انسان می تواند از نزدیک و با تمام وجود محیطی را لمس کند که تجربه آن در زندگی شهری امروزه امکانپذیر نیست. این روستاها، مکانی برای آرامش و ثبت خاطرات و برقراری رابطه نزدیک با طبیعت بکر و نادر هستند.

همانطور که در مقدمه گفته شد، ارتباط انسان با محیط اطراف او تابعی است از مجموعه سیستم حواس چندگانه اش. احساس بشر از فضا، ارتباط نزدیکی با دریافت و درک او از حواس خویش دارد که آن هم در عکس العمل بسیار نزدیک با محیط اطراف او است. ساحل و روستای شگفت انگیز دَرَک زرآباد جایی است در امتداد دریای عمان؛ جایی که رمل های شنی، نخلهای سر به فلک کشیده و آبی دریا در یک قاب و در کنار هم، تصویر خیال انگیزی را به وجود می آورند.

در این منطقه مصداق های زیادی برای لمس فضا وجود داشت، از جمله آزاد و رها بودن، احساس صمیمیت و امنیت بین افرادی که در آنجا حضور داشتند؛ اگرچه هر کسی به کار خود مشغول بود و در ظاهر بی ربط، اما در واقع تمام کسانی که در آن فضا قرار می گیرند یک وجه مشترک دارند و آن هم «لذت از رمل های شنی، ساحل صخره ای و …» است.

اکثر افراد (هم گردشگران و هم افراد بومی منطقه) بدون پاپوش روی رمل ها حرکت کرده و داغی شنها را حس می کردند در حالی که کمی پایین تر می شد خنکی همان رمل ها را حس کرد و یا حتی لذت خنکی دریا بعد از راه رفتن در شنهای داغ؛ و این تضاد بسیار لذت بخشی بود.

مهمترین اتفاق در آنجا تقابل دریا و کویر بود؛ گویی که این دو مکمل هم هستند. صدای دریا، صدای طبیعت، اصوات پاکی است که انسان را با فضایی که در آن قرار دارد مانوس می کند. گوش، فضایی را که از طریق شنیدن احساس می کند، درک کرده و تصویر ذهنی از آنرا در انسان ایجاد می کند. صدایی که توسط گوش در فضا شنیده می شود، احساس مختلفی را در انسان نسبت به آن فضا ایجاد می کند. آب و به خصوص صدای دریا به عنوان یکی از عناصر اصلی، دارای قداستی در هر یک از حواس پنج گانه است.

از روستای زرآباد به سمت ساحل درک با تابلوهایی موقتی در کنار جاده مواجه می شویم که ما را به سوی زیباترین ساحل ایران فرا می خواند، جاده ای که خود جاذبه ای دیگر است و از میان کوههای فرسایش یافته با نمایی بکر عبور می کند و مسیر را برای مسافران جذاب و جذاب تر.

چگونگی درگیر شدن حواس انسانی در تعامل با محیط پیرامون روستای درک
تصویر 3: تعامل گردشگران و بومیان منطقه

چشمهای ما برای آن آفریده شدند که فرمها را زیر نور ببینیم. در روستا و ساحل درک، در هنگام روز، آفتاب سوزان و البته دلچسب در فصل زمستان را داشتیم که جلوه ای زیبا به کویر می داد و نیز نور آن در دریا منعکس می شد. تماشای غروب آفتاب در ساحل دَرَک، آنقدر شگفت انگیز است که آدمی را به دل افسانه ها می برد و در شب هنگام آسمان زیبا و پر ستاره کویر را به نمایش می گذارد. منظر روستا و ساحل در شب هم منحصربفرد و تمام نشدنی بود.

چگونگی درگیر شدن حواس انسانی در تعامل با محیط پیرامون روستای درک
تصویر 4: ساحل روستای درک، همنشینی کویر،‌ دریا، آسمان و درختان نخل
نتیجه گیری

برای مردم آن روستا، کویر، ساحل، خانه ها و … همه یک فضا محسوب می شد و تمامی این فضاها به گونه ای با هم عجین شده بودند. با حضور در فضا این حس به گردشگران دست داد که تمامی این فضاها با هم و در کنار هم کار می کنند و از هم جدا نیستند. درک این وحدت و تمام این زیبایی ها باعث ایجاد خاطرات جمعی و تقابل بسیار نزدیک بین گردشگران و ساکنین آن منطقه شده و بخش عمده ای از این خاطرات به کمک همین حواس انسان شکل گرفته است.

روستای درک و ساحل بکر آن از ارزشهای ملی کشور ما هستند. این منطقه با دارا بودن ویژگیهای طبیعی، فرهنگی و اجتماعی خاص خود مکانی منحصربفرد را به وجود آورده است. بر ماست که با حفظ این مناطق از تغییرات و آسیبهای ناشی از ساخت و ساز در قالب افزایش امکانات رفاهی برای گردشگران، توسعه شهرنشینی و … منظر فرهنگی و بومی این منطقه را بر هم نزنیم. با افزایش آگاهی مردم در مورد نحوه برخورد با این نوع مکانها، شناساندن اهمیت و ارزش منطقه و همچنین وضع قوانینی در جهت حفاظت از آن باید کوشید تا منظر بکر روستای درک و ساحل آن حفظ شود.

منابع

مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب و علوم تحقیقات به استان سیستان و بلوچستان در زمستان ۱۳۹۶ است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *