نویسندگان:
مناطق بکر و طبیعی، همواره در معرض خطر تغییرات ناشی از حضور گردشگران و مسافران هستند. این مساله در کشور ما به صورت جدی تری اتفاق افتاده و بسیاری از روستاها و مناطق طبیعی دچار تغییر و دگرگونی در بافت، فرهنگ، معماری بومی و … شده اند.
روستاهای زرآباد، جاسک، کنارک، درک و بریس از جمله مناطق بکر و نسبتاً ناشناخته مرزی در استان سیستان و بلوچستان و حاشیه دریای عمان هستند. این روستاها دارای حداقل امکانات بهداشی و آموزشی هستند اما از زیبایی های منحصربفردی برخوردارند. حال سوال این است که رونق حضور گردشگر در چنین منطقه ای، می تواند به بومیان منطقه کمک کند یا ممکن است گویش، پوشش و فرهنگ آنان دستخوش تغییر قرار بگیرد و به تدریج از بین برود؟
این منطقه با سایر نقاط ایران که گردشگران و مسافران زیادی به آنجا رفت و آمد می کنند، متفاوت است و طبیعت، فرهنگ، پوشش و گویش آنان به حدی ناشناخته است که شاید تصور کنید از ایران خارج شده اید. به همان اندازه که ما آنان را از خود دور می بینیم، آنان نیز چنین تصوری دارند. زندگی در خانه بومیان و لمس کردن فرهنگ و فضای زندگی آنها باعث درک بهتر زندگی آنان شد. سادگی زندگی، تفاوت دغدغه ها، نحوه امرار معاش، پوشش محلی و تفاوت در نوع تفریح آنان سبب می شود که بیش از پیش جذب سبک زندگی آنان شویم.
بلوچهای آن منطقه بسیار مهمان نواز و خونگرم هستند اما خود را بسیار دور از نقاط دیگر ایران می پندارند. برخی بومیان منطقه از وصلت اقوام خود با شخصی از «ایران» سخن می گویند و این نشان دهنده ذهنیتی است که آنان از مرزهای زندگی خود با دیگر مردم کشور دارند. سبک زندگی، نوع لباس پوشیدن زنان و مردان کاملاً متناسب با اقلیم منطقه بود. رنگ پوشش خانمها متفاوت و سرشار از رنگ و زیبایی، اما لباس مردان منطقه کاملاً سفید و یکپارچه بود.
نمی توان منکر آن شد که با افزایش رفت و آمد زیاد گردشگران به این منطقه، امکانات و تعامل افراد با فرهنگهای دیگر نیز افزایش یافته و دیدن تجملات زندگی شهری که همراه گردشگران به روستاها می روند، به مرور زمان تاثیر خود را بر زندگی آنان خواهد گذاشت. افزایش امکانات آموزشی و بهداشتی و آشنایی هرچه بیشتر با تکنولوژی در چنین مناطقی و همچنین رفت و آمد گردشگران به این مناطق سبب تاثیرپذیری و تاثیرگذاری بر افراد می شود که می تواند در دو وجه منفی و مثبت بررسی شود.
وجه مثبت این تاثیرات، سهولت زندگی در این مناطق و کاهش محرومیتهای بومیان و وجه منفی آن، تغییر فرهنگ، پوشش، گویش، معماری بومی و شاخصه های هویتی منطقه است به گونه ای که فرهنگ منطقه می تواند به راحتی و با گذشت برهه ای از زمان دستخوش تغییر و نابودی جدی شود.
در این بین، نقش گردشگران در تحقق وجه مثبت یا منفی، انکارناپذیر است. واکنش مثبت گردشگران نسبت به هویت و فرهنگ بومیان، مانند تمجید از زیبایی پوشش آنان، به آنان ثابت می کند که فرهنگ آنان، همان زیبایی منحصربفرد آنهاست. در نتیجه حس تعلق بومیان نسبت به هویت خود تقویت شده و آنان را به حفظ این زیبایی ها و اصالت فرهنگشان تشویق می کند. اما باید توجه داشت که در کنار حس تعلق و حفظ هویت روستا، کمک به برطرف کردن محرومیتهای روستاییان نیز حائز اهمیت است.
طبق مشاهدات میدانی در منطقه، افرادی که دوست داشتند از لحاظ علمی و آموزشی پیشرفت کرده و به روستای خود خدمت کنند، به هیچ وجه قصد ترک روستا را نداشتند. این افکار آنها بسیار امیدوارکننده است. می توان با آموزش مناسب و تشویق کردن و پرورش فکری، انگیزه بیشتری در آنان ایجاد کرد.
افزایش سطح آموزش و اطلاعات به مردم در هر منطقه ای، می آموزد که این فرهنگ، گویش و پوشش خاص مردم و همچنین بکر و طبیعی بودن و زیبایی این منطقه است که آنان را منحصربفرد می سازد. این فرهنگ و آموزش را باید از کودکان و در مدارس شروع کرد. آنان باید بدانند که حضور مسافران و گردشگران نباید موجب خدشه دار شدن هویت و اصالت آنان شود، بلکه آنان باید با حضور گردشگران، فرهنگ خود را به آنان معرفی کرده و آن را همچون میراثی گرانبها حفظ کنند و به نسلهای بعد انتقال دهند. با توجه به بکر و خاص بودن منطقه مورد مطالعه و فرهنگ و گویش آنان باید مراقب بود که کمترین آسیبی به هویت و فرهنگ آنها وارد نشود و در عین افزایش سطح امکانات بهداشتی، آموزشی و …، این سرمایه با ارزش را حفظ کرد.
| * مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب و علوم تحقیقات به استان سیستان و بلوچستان در زمستان 1396 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است. |
