امنیت یکی از مهم‌ترین و ضروری ترین نیازهای بشر در جامعه امروز است. از این رو است که تلاش مسئولان و متخصصان اجتماعی بر این موضوع متمرکز بوده و در کشورهای توسعه یافته هزینه زیادی برای کاهش جرم و برقراری امنیت صرف می‌شود. اما آیا طراحی محیطی ارتباط و تاثیری در وقوع جرایم اجتماعی در فضاهای شهری دارد؟ در این مقاله نگاه دقیق تری بر اثربخشی معماری منظر بر کاهش بزه های اجتماعی در فضاهای شهری خواهیم داشت.
امروزه این واقعیت پذیرفته شده است که نقش معماری منظر از حوزه های صرفاً زیبایی شناسی فراتر است؛ خلق فضاهای عملکردی و پویا، بهبود دسترسی به فضاهای خارجی، طراحی مناسب خیابان ها و میادین برای معلولان و اقدامات پایدار در شهرها تنها بخشی از قابلیت های فراوان این رشته است. اما آیا می دانستید معماری منظر در کاهش بزه های اجتماعی نیز نقش موثری دارد؟
“چشمان ناظر بر خیابان”؛ راه حل اساسی و بنیادین جهت پیشگیری از وقوع جرم با رویکرد طراحی محیطی
طراحی همراه با چالش هایی نظیر مقابله با سوانح و بلایای طبیعی، آتش سوزی، سیل و … و نیز تامین امنیت و ایمنی در برابر سایر اتفاقات غیر قابل اجتناب مواجه بوده است. اما از اوایل دهه 60 میلادی توجهات به چگونگی و تاثیر کالبدی فضاهای خارجی در کاهش یا افزایش جرم و امنیت اجتماعی جلب شد.
جین جیکوبز، فعال مشهور حقوق مدنی و نویسنده معروف کانادایی، از اولین کسانی بود که بین جرم، امنیت و کالبد فضاهای خارجی، ارتباط برقرار کرد. در کتاب منتشر شده وی تحت عنوان “مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی” در سال 1961، جیکوبز استدلال می کند که چگونه خیابان ها و پیاده رو های یک خیابان نقشی حیاتی در تضمین امنیت کاربران خود دارند.
او برای اولین بار اصطلاح “چشمان ناظر بر خیابان” را برای اشاره به عابران یا ساکنان محلی که تنها با حضور مستمر خود در فضا، ناخودآگاه ضامن برقراری امنیت در فضا هستند، به کار برد. انتشار کتاب “فضاهای قابل دفاع” در سال 1972 – نوشته معمار معروف اسکار نیومن، با ارائه راهکارهای عملی در طراحی جهت پیشگیری از جرم، بر نظریه جیکوبز صحّه نهاد. مفهوم پیشگیری از جرم و جنایت از طریق طراحی محیط خارجی تا به امروز نیز ادامه داشته و مطرح است.
چگونه در طراحی منظر مفاهیم امنیت و کاهش جرم محقق می شود؟
نورپردازی؛ تامین امنیت شبانه
همانطور که جیکوبز در کتابش اشاره می کند، روشنایی مطلوب فضاهای عمومی، میدان دید را افزایش می دهد و در نتیجه اطمینان خاطر افراد در شب را فراهم می آورد. بنابراین، در پروژه های معماری منظر، طرح نورپردازی نباید صرفاً به منظور قابل دید کردن مسیرها به کار رود، بلکه افزایش میدان دید در محیط اطراف در ساعات شبانه – زمانی که بزه های اجتماعی معمولا اتفاق می افتد – بسیار حائز اهمیت است. مقصود، استفاده بی رویه از نور و تبدیل شب به روز نیست؛ استفاده هوشمندانه از تکنولوژی نورپردازی می تواند به خوبی فضاهای خارجی را روشن کند، بدون اینکه حس طبیعی شب بودن را از بین ببرد.
میدان دید مناسب
منظور از بهبود دید ناظر، تنها استفاده از چراغ های مناسب نیست. مسیرها و گوشه هایی که میدان دید مناسبی در اختیار افراد قرار نمی دهند، حس اضطراب و عدم اطمینان را در کاربران القا می کنند، هرچند که خود این فضاها روشن باشند. بنابراین وظیفه معمار منظر خلق گونه ای از فضاهای خارجی است که از انزوای کامل، به دور باشد.
باتوجه به این که فضاهای نیمه منزوی مثل باغچه های خصوصی معمولا دنج تر و مطلوب تر هستند، بازی با سطوح و ایجاد اختلاف تراز در طراحی فضا، نوعی از خرده فضاها را فرم می دهد که به لحاظ ذهنی محصورند و همچنان امنیت لازم را ایجاد می نمایند.
پارک سیتروئن پاریس مثال مناسبی در این مورد است؛ سلسله ای از باغ های محصور جداگانه ای که از طریق پله های محوطه، پل های بالارونده و دیگر نقاط مرتفع تر در پارک، ارتباط و امتداد بصری خود را حفظ کرده اند.
نظارت اجتماعی
“چشمان ناظر بر خیابان” تاثیر قابل توجهی بر کاهش جرم و جنایت دارد. در یک خیابان پویا یا فضای عمومی، قربانی بزه اجتماعی خود را تنها و بدون نجات و کمک های فوری نمی یابد. اما سوال اینجاست که معمار منظر چطور می تواند ضامن پویایی یک خیابان باشد؟
در واقع طراحی، دسترسی افراد به مکان های مختلف را بسیار تحت تاثیر قرار می دهد. چنانچه طرح دعوت کننده باشد و فضاهایی برای فعالیت های مختلف در نظر بگیرد، فضای مورد نظر هیچوقت رها شده باقی نمی ماند. ورزشگاه سر باز در پارک عمومی Kildebjerg Ry در دانمارک، نشان می دهد که چگونه تعبیه فرصت های جدید در فضا می تواند پارک را به مکانی پر جنب و جوش تر و پویاتر تبدیل کند.
پرهیز از ایجاد ذهنیت “فضای فراموش شده”
یک پارک یا میدان با گیاهان مراقبت نشده و سنگ فرش های شکسته شده نه تنها دافع کاربران است، بلکه بستر مناسبی برای جرم و بزه های اجتماعی بوجود می آورد؛ چرا که نشان می دهد این فضا عاری از فعالیت های انسانی است و در نتیجه محل آسانتری برای ارتکاب جرم است. رسیدگی و نظم دهی به مبلمان و تجهیزات محوطه نقش موثری در جلوگیری از تبدیل فضا به بستری برای بروز رفتارهای ناهنجار و بزه اجتماعی دارد.
پلازا دلالونا(De La Luna) در مادرید اسپانیا، نشان می دهد چگونه نوع مصالح انتخاب شده برای طراحی فضا می تواند از وندالیسم جلوگیری کند و جذابیت فضای عمومی را برای کاربران حفظ نماید. از فولاد زنگ زده corten – از جمله مصالحی که قابلیت چسباندن و رنگ پذیری اندکی دارد- برای نوسازی این میدان شهری بکار رفته است.
ارتباط مناسب و موثر فضای عمومی با فضای خصوصی
اسکار نیومن در تئوری خود با عنوان “فضاهای قابل دفاع”، به مجاورت فضاهای عمومی و خصوصی بعنوان ابزاری موثر در نظارت بالقوه فضا اشاره دارد. ارتباط موثر معماری بنا ، با معماری منظر برای ایجاد امنیت فضا اهمیت شایان توجهی دارد. طراحی ساختمان ها باید امتداد بصری در فضای خارج از بنا و اشرافیت بر محیط خارجی را از طریق پنجره ها و بکارگیری مصالح شفاف، به حداکثر برساند.
در پروژه مسکن Frauen-Werk-Stadt در وین- اتریش، بمنظور افزایش حس امنیت و آرامش خاطر افراد راه پله ها و راهروها با شیشه های شفاف از فضای خارجی جدا شده اند؛ این نوع طراحی اقدامی موثر در ترویج نظارت اجتماعی است.
آگاهی طراح نسبت به نیازهای متفاوت کاربران مختلف در فضا
مطالعات انجام شده توسط جغرافی دانان و برنامه ریزان از آغاز دهه 80 میلادی نشان می دهد احتمال خودداری از حضور در فضاهای عمومی به دلایل ایمنی، در زنان بیشتر از مردان است؛ هرچند زنان اغلب در خانه خودشان مورد حمله قرار می گیرند تا در فضاهای خارجی. این واقعیت معماران منظر را ملزم به آگاهی از چگونگی تاثیرگذاری طراحی فضا بر افراد مختلف می کند (طراحی فضا چگونه می تواند بر افراد مختلف، تاثیرات متفاوتی داشته باشد).
برنامه شهرهای امن، از ابتکارات “اسکان بشر سازمان ملل” (UN-Habitat)، طرح های پیاده روی مشارکتی با زنان را در محله های مشخص شده ای انجام داد تا مکان های ناامن را تشخیص دهد و چگونگی تغییر و بهسازی آنها را با درنظر گرفتن ایده های خود زنان، شناسایی کند. (اهمیت طرح ها و برنامه های مشارکتی)
دیدگاه: به عنوان یک دختر که به حرفه برنامه ریزی شهری مشغول هستم معتقدم تنها مشکل در نحوه بررسی رابطه طراحی با میزان کاهش جرم این است که از یک سو بسیاری از حملات و بزه های اجتماعی گزارش نمی شود، و لذا تشخیص اینکه آیا یک طرح جدید واقعا کمکی در کاهش جرم و جنایت داشته است یا خیر، بسیار دشوار است.
اما از طرف دیگر، با اجرای یک طرح جدید محبوبیت و عمومیت یک فضا افزایش یا کاهش می یابد و این خود گام بسیار بزرگی برای معماری منظر است تا میزان جرم و جنایت را کنترل نماید.
احسنت
واقعا مطلب جالبی بود خیلی به من توی نوشتن مقاله ام کمک کرد متشکرم