رونق گردشگری در منظر تاریخی گورستان خالد نبی

مقدمه

بررسی و شناخت گورستانها از آن جهت مهم است که نوع معماری آن تجلی گر نگرش مردم به مرگ، فرهنگ، هنر و تاریخ آن دوره است. در سیری در روستاهای ایران، گورستانها بیشتر در ارتفاعات ناهموار و در زیباترین فضاهای طبیعی به چشم می خورند (حقیر و همکاران، ۱۳۹۰). در مجوعه خالد نبی، گورستانی با قدمت هفت هزارساله در ارتفاعی پایین تر از بقعه خالد نبی قرار دارد که سنگ قبرهای آن با سایر گورستانهای کشور متفاوت بوده و به صورت المانهایی متفاوت برای مرد یا زن متوفی تعریف شده است. آنچه در این سایت توجه را به خود جلب می کند تفاوت این گورستان با سایر گورستانهای کشور است، چه از لحاظ المانها و چه از لحاظ ناشناخته بودن، قدمت، نحوه برخورد با آن در حفظ منظر تاریخی و رونق گردشگری. سوالاتی که در این باب مطرح می شوند این است که چه عواملی در گمنام ماندن قبرستان موثر بوده است؟ در رونق گردشگری گورستان با ۷ هزار سال قدمت، توجه به چه مسائلی مهم است؟
در بررسی مساله ناشناخته ماندن این قبرستان، راه پر پیچ و خم بر فراز کوه چه در مسیر سواره و چه در مسیر پیاده بی شک یکی از علل زمینه ساز این گمنامی بوده است. اما در حفظ منظر تاریخی و رونق گردشگری آن نیاز به اطلاعات بیشتری از پیشینه قبرستان و همچنین آشنایی با مقوله گردشگری حس می شود که در ادامه مطرح خواهند شد.

گورستان و گردشگری

آنچه که در رونق گردشگری گورستان امری مهم می نماید، کیفیت گردشگری است نه کمیت آن. زیرا که بازدید بیش از حد از مکانهای تاریخی و باستانی ممکن است موجب ویرانی تدریجی آن شود که ریشه از بی توجهی به ظرفیت پذیری محل مزبور یا فعالیتهای سودجویانه گردشگران نافرهیخته باشد. در مقابل آنچه که در دستیابی به مزیت های فرهنگی و اجتماعی و محدود کردن زیانهای وارده موثر است، تا حد امکان زمینه سازی مشارکت افراد بومی است (زیاری و همکاران، ۱۳۹۴).

مشکلات موجود در منطقه

همانطور که اشاره شد دسترسی به مجموعه خالد نبی دشوار است، اما پس از ورود به مجموعه خالد نبی، چیزی برای هدایت شما  به سمت گورستان وجود ندارد و دسترسی به گورستان از این قسمت، باریک راهی در میان تپه هاست. با توجه به فقدان حداقل ایمنی در این بستر شاید تمام توجه معطوف به عبور و نلغزیدن در مسیر شود. آنچه احتمال خطر را قویتر می کند بارش باران و برف است که سبب لغزنده و گل آلود شدن مسیر می شود.

در گذشته حدود ۶۰۰ قطعه سنگ در مجموعه وجود داشته است، اما اکنون این تعداد کاهش یافته که بخشی از آن ممکن است بر اثر گذر زمان و فرسایش باشد و بخشی از آن به علت کمبود آگاهی و استفاده ناصحیح مردم از سنگها برای کارهایی چون: روشن کردن آتش، آویزان کردن وسایل، ایستادن بر روی آنها، پاک کردن کفش و یا حتی به سرقت بردن آنها به علت عدم امنیت لازم بوده است. کانکس هایی ناهماهنگ با بستر موجود برای حفاظت در منطقه قرار گرفته، اما به علت تضاد با بافت تاریخی و طبیعی، اقدامی نامناسب برای فضای گورستان محسوب می شود.

نتیجه گیری

در راستای پاسخ دادن به سوالات طرح شده نیاز است تا مدتی در روستاهای اطراف منطقه ساکن شده و ضمن صحبت با اهالی و تجسس در محل به هویت اصلی مجموعه و اینکه آیا واقعاً این سایت کاربری گورستان داشته یا خیر، پی برد. گرچه گفته می شود که جسد با اندازه دو برابر انسان امروزی در زیر سنگها یافت شده اما اثبات این ادعا نیازمند بررسیهای دقیق تری است. بی شک آنچه در برنامه ریزی های بلند منطقه مهم است، حفط هویت منظر آن است که بزرگترین تاثیر آن بر زندگی ساکنان منطقه، حفظ شخصیت، ارزشهای بومی و امرار معاش آنان است. آنچه در اینجا مهم می نماید توجه به پتانسیلهای منطقه، حفظ حال و هوای مجموعه و توجه به اکوسیستم آن است. در حداقل مداخله ای که می توان برای تسهیل راههای دسترسی پیاده به گورستان تعبیه کرد شاید استفاده از شن کوبیده برای جلوگیری از لغزش و توجه به بستر طبیعی مناسب باشد.
اگر چه هر توریست، فرصت شغلی برای ساکنان ایجاد می کند اما در دراز مدت نباید سبب از بین رفتن هویت و بستر گورستان و حتی روستای گچی سوبالا در نزدیکی سایت گورستان شود؛ آنچه زیباست، منظر واقعی منطقه است. با توجه مشارکت اهالی منطقه و افزایش سطحی آگاهی آنان و همچنین اقداماتی که برخی از ساکنان انجام داده اند که منجر به ثبت ملی این اثر و جلوگیری از تخریب آن شده، می توان نتیجه گرفت که پتانسیل مردمی راهگشای اقدامات بزرگتری خواهد بود.

منابع

• زیاری،کرامت الله؛ زیاری، رضا و سرخ کمال، کبری، ۱۳۹۴. تکنیکهای برنامه ریزی گردشگری، تهران، دانشگاه تهران
• حقیر، سعید؛ شوهانی زاد، یلدا، ۱۳۹۰. چگونگی ارتقای جایگاه گورستانها در جوانب فرهنگی و اجتماعی توسعه پایدار شهری در ایران، مجله باغ نظر، شماره ۱۷، صص ۸۳ -۸۴