مقدمه
سفر به روستاهای شمالی کشور یا اقامت در آنها، خصوصاً پس از بارشهای شدید، اهمیت موضوع کفسازی معابر روستاها را به خوبی آشکار خواهد کرد. كفسازى به عنوان يكى از عوامل مهم افزايش كيفيت معابر، هدايت عابران پياده، هدايت آبهاى سطحى، ارتقاء ايمنى مسير و در نهايت افزایش كيفيت محيط بشمار مي رود. در گزارش پيش رو به نقد و بررسى كفسازى بافت نوسازى شده و بافت فرسوده و رها شده روستاى فارسيان در استان گلستان پرداخته خواهد شد.
کفسازی بافت نوسازی شده
با ورود به روستا، يكى از عواملى كه توجه را به خود جلب مي كند كفسازى يكدست و منظمى است كه در بيشتر نقاط اصلى روستا وجود دارد. كفسازى اين مناطق كاملاً سنگى است و با دو نوع سنگ طراحى شده است؛ سنگهاى سفيدرنگ ريز و سنگهاى برش خورده كوهى درشت. استفاده از سنگ در اين منطقه سازگار با اقليم آن و از نظر بصرى و عملكردى نيز پاسخگوى نيازها است. تيپ كلى كفسازى روستا اينگونه است كه معبر اصلى و مسير حركت در بافت روستا با سنگهاى برش خورده مشخص شده اند و سنگهاى ريزتر و روشن تر در محل هايى به كار رفته اند كه در اثر نفوذ آب در آنها احتمال فرسايش وجود دارد، مثلاً در ميدانهاى اصلى روستا، جوى آب ميان معبر، حاشيه معابر، ورودى خانه ها، زير خروجى لوله ناودانها، دهانه چاه آب کف پله ها و … از سنگهاى سفيد ريزتری استفاده شده است تا ترميم پذيرى بيشتر و سرعت فرسايش كمترى داشته باشد.
نکته جالب توجهی که در طراحى اين بخشها به نظر مى آيد اين است كه علاوه بر كاهش سرعت فرسايش، هر بخش فضاى مشخصى را نيز تعريف مى كند و به تفكيك فضايى روستا و مسيرها بسيار كمك مي كند. مثلا سنگهای سفید حاشیه معابر و جوی میانی، به خوبی عابر را در مسیر هدایت می کند، سنگهای زیر خروجی ناودان مانع از سوراخ شدن کف می شود، کادره کردن معبر با سنگهای سفید حاشیه مسیر، کیفیت فضا را از نظر بصری افزایش می دهد، تفاوت مصالح رمپ و پله، فضا را کاملاً برای عابران مشخص می کند و جزئیات بسیار زیاد دیگری که در طراحی کفسازی رعایت شده همگی دلایل عملکردی مشخص دارند. در كل وجود دو مدل سنگ براى كفسازى از لحاظ بصرى، اقليمى، عملكردى و تعريف فضاهاى روستايى كاملاً مناسب عمل مي كند.
علاوه بر مصالح مصرف شده در سایر بخشهای طراحی نیز نکات مثبت و منفی وجود دارد. شیب معابر در بیشتر قسمتها مناسب است و تعبیه رمپ در روستا، توجه به معلولین در طراحی را نشان می دهد. شیب کفسازی طبق توپوگرافی زمین است و سعی شده تا نقش مثبتی در هدایت آبهای سطحی نیز داشته باشد. همانند هر طراحى ديگرى، كفسازى روستاى فارسيان خالى از نقص نيست، مثلاً در جوى ميانى معبر اصلى روستا به دليل در نظر نگرفتن ظرفيت مناسب، در برخي از قسمتها گل و لاى زيادى جمع شده است، يا در قسمتهايى با شيب تند، نوع كفسازى سبب شده تا گل و لاي مابين درزهاى سنگها جمع شود.
طراحى كفسازى روستاى فارسيان را از نظر اقليمى، بصرى، عملكردى و … مى توان طرح موفقى دانست و با رعايت برخى نكات كوچك در طراحى مى توان اين روستا را به منطقه اى مناسب براى ساكنان خود روستا و همچنين توريستهايى كه از نقاط مختلف به اين منطقه سفر مي كنند تبديل كرد.
کفسازی بافت نوسازی نشده
اما در روى ديگر سكه باید به بخشهاى بازسازى نشده و رها شده روستا هم نگاهى انداخت. اين مناطق كه بيشتر در مسيرهاى فرعى و حاشيه رودخانه قرار دارند از نظر كيفيت معبر بسيار ضعيف هستند. نبود كفسازى مشخص، عدم هدايت آبهاى سطحي، وجود زباله هاي فراوان، نبود حصار در اطراف مسير رودخانه تنها بخشى از مشكلات اين بخش روستا هستند که ديدن آنها، اهميت موضوع نوسازى روستا را كاملاً آشكار مي كند.
اما در وضعيت فعلى، به خصوص در اوقات بارانى و برفى، تنها فضايى رها شده، صعب العبور و مملو از گل و لاى و ناامن ایجاد خواهد شد كه می توان آن را ناشی از کمبود حس تعلق ساکنان به این فضاهای رها شده دانست. با يك طراحى مناسب در اين مناطق مي توان كيفيت معابر را به خوبى افزایش داد و در اين صورت روستاى فارسيان را مي توان طرحی موفق (حداقل در زمينه كيفيت كفسازى و معابر) دانست.
| * مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، شهید بهشتی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به استان گلستان در اردیبهشت ماه 1396 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است. |
