بررسی پتانسیلهای توسعه اکوتوریسم در روستای فارسیان

نویسندگان

بهشته جعفری
احسان شریعتمداری

مقدمه

امروزه بسیاری از کشورهای نفت ­خیز جهان دریافته ­اند صنعت پاکیزه اکوتوریسم، بسیار پایدارتر و درآمدزاتر از صنعت پر افت و خیز نفت است. بر همین اساس بسیاری از آنها اولویتهای اقتصادی خود را به تقویت گردشگری زیست­ بوم­گرا (اکوتوریسم) اختصاص داده ­اند. کشور ایران به لحاظ تنوع آب و هوایی در جایگاه والایی قرار دارد. یکی از روستاهای ایران که مناظر بدیع و جاذبه ­های طبیعی و فرهنگی قابل توجهی دارد، روستای فارسیان در استان گلستان است. بنابراین تدوین جدول سوات (SWOT) توسعه اکوتوریسم این روستا انگیزه اصلی این نوشتار شد.

گردشگری زیست­ بوم­ گرا (اکوتوریسم)

اکوتوریسم کوتاه شده عبارت «Ecological Tourism» است که در ادبیات فارسی طبیعت گردی نام گرفته و گرایشی نو و پدیده­ای نسبتاً تازه در صنعت گردشگری است که بخشی از این صنعت را تشکیل می­ دهد (جهانیان و زندی، 1390). واژه‌ اکوتوریسم، نخستین بار در دهه 1980 وارد ادبیات توریسم شد. اولین تعریف جامع، کوتاه و معتبر توسط انجمن بین‌الملل اکوتوریسم در سال 1990 ارائه شد؛ «سفر مسئولانه به مناطق طبیعی به منظور حفظ محیط زیست و بهبود اوضاع اقتصادی جوامع محلی» (درام و مور، 1387).

روستای فارسیان

روستای فارسیان در قسمت شمال شرقی ایران و در محدوده استان زیبای گلستان قرار گرفته است. این روستا که اغلب با نام “ماسوله گلستان” نیز شناخته می­شود، در شهرستان آزادشهر واقع شده است. مهمترین عاملی که باعث ایجاد جاذبه های طبیعی منحصربفرد در روستای فارسیان شده، قرارگیری روستا بر روی دامنه کوه است. بارندگی مناسب در طول سال، سبب وجود رودخانه‌ای پر آب و خروشان شده که از جاذبه ­های طبیعی زیبا و منحصربفرد روستا است. همچنین پوشش گیاهی خزان پذیر سبب ایجاد مناظر متنوع در فصول مختلف سال شده و سایر عوامل طبیعی در کنار هم، جاذبه های طبیعی بسیاری را برای طبیعت ­گردان فراهم آورده است.

جاذبه­ های فرهنگی روستا

روستای فارسیان دارای میراث فرهنگی ناملموس بسیار غنی و ارزشمند است. مردم روستا همگی با هم نسبت خویشاوندی دارند. وجود حس اعتماد در بین مردم این روستا باعث شده که خانه ­ها درب ورودی نداشته باشند و حریم خانه معمولاً توسط چند پله از حریم کوچه جدا شده است. عقاید و ایدئولوژی مردم به طور ملموسی در بافت روستا قابل مشاهده است. وجود فضاهای جمعی از جمله میدانگاه­ هایی در قلب بافت روستا و تنورهایی که علاوه بر محل پخت نان، مکانی برای برقراری تعاملات اجتماعی زنان روستا است، از نکات قابل توجهی است. معماری بومی روستای فارسیان متأثر از محل قرارگیری روستا است. مصالح خانه ­ها اغلب سنگ، چوب، خشت و خاکهای طبیعی اطراف منطقه است که از سنگ بیشتر به منظور پی و کرسی ساختمان، از چوب به منظور پوشش سقف، از خشت به منظور ساخت جداره ­ها و از خاک به عنوان پوشش نهایی روی جداره ­ها استفاده شده است.

SWOT توسعه گردشگری روستای فارسیان

نقاط قوت

• میراث فرهنگی غنی ناملموس روستا
• وجود آثار تاریخی برجسته
• آب­ و هوا و مناظر منحصربفرد، جذاب و زیبا
• وجود خانه ­های بوم ­گردی در روستا
• جاذبه ­های طبیعی جذاب از جمله رودخانه خروشان، پوشش گیاهی خزان ­پذیر و …
• توپوگرافی طبیعی زمین و در نتیجه داشتن مناظر متنوع
• مناسب بودن منطقه برای سرمایه­گذاری
• توجهات اخیر قابل توجه از طرف بنیاد مسکن انقلاب اسلامی نسبت به روستا

نقاط ضعف

• استفاده محدود از روشهای توسعه و مدیریت پایدار در زمینه اطلاع ­رسانی و آموزش درباره پتانسیلهای طبیعی و فرهنگی منطقه
• عدم وجود امکانات اولیه برای جمع­ آوری زباله­ های روستا
• ضعف زیرساختها و تأسیسات گردشگری از جمله وسایل حمل­ و نقل و …
• عدم وجود نیروی انسانی ماهر و آموزش­ دیده برای راهنمایی و ارائه خدمات به گردشگران
• مجهز نبودن خانه ­های بوم ­گردی به امکانات رفاهی کافی از جمله حمام
• عدم وجود امکانات بهداشتی، اورژانسی و درمانی مناسب

فرصتها

• ارتقای سطح زندگی مردم بومی از طریق توسعه اکوتوریسم
• برقراری رابطه معنادار انسان و طبیعت
• استفاده از مناظر و طبیعت منحصربفرد روستا برای ارتقای رشته ­های مختلف از جمله نقاشی
• استفاده از سکوت و آرامش روستا برای اندیشیدن و تفکر
• ارتقای دانش زیست ­محیطی گردشگران
• اشتغال زایی
• معرفی فرهنگ روستا به اکوتوریست ها
• افزایش انگیزه بخش خصوصی برای سرمایه­گذاری

تهدیدها

• موفق نبودن در اصلاح نقاط ضعف یاد شده در بالا
• مشکلات اقتصادی موجود در منطقه
• مشکلات اجتماعی موجود در منطقه اعم از بیکاری و …
• عدم وجود امکانات بهداشتی و درمانی در منطقه
• عدم آگاهی مردم نسبت به جاذبه ­های طبیعی و فرهنگی موجود در روستا
• وجود زباله ­های زیاد در حاشیه رودخانه طبیعی روستا و ایجاد منظره نازیبا

نتیجه­ گیری

روستای فارسیان تواناییهای بالقوه ­ای برای گسترش صنعت اکوتوریسم دارد که نیازمند یک برنامه­ ریزی منسجم و سیستماتیک است. در زیر راهکارهایی برای تقویت این صنعت در روستای مذکور ارائه می ­شود:

• بررسی و مطالعه ابعاد اکوتوریسم در استان گلستان (در قالب یک طرح مطالعاتی جامع)
• آموزش راهنماهای حرفه ­ای و باتجربه برای رهبری تورهای اکوتوریستی داخلی و خارجی
• شناخت ویژگیهای اقلیمی منطقه و فصول مناسب سفر به روستا
• برنامه­ ریزیهای مناسب جهت طراحی و اجرای زیرساختهای موردنیاز برای تقویت اکوتوریسم
• ایجاد یک کمیته مشترک بین تمامی سازمانهای دولتی و خصوصی مرتبط و دست­اندرکار به منظور هماهنگ کردن فعالیتها
• اشتغال ­زایی و استفاده از نیروی مردم بومی جهت انجام فعالیتهای مرتبط با گردشگری
• پر کردن اوقات فراغت اکوتوریست ­ها با تدارک دیدن برنامه ­هایی مانند حرکت در میان بافت روستا، صحبت کردن بدون واسطه با مردم بومی روستا و آشنایی با فرهنگ آنان، صعود به ارتفاعات اطراف روستا و آشنایی با گیاهان دارویی کوهی، استفاده از نوازندگان محلی جهت اجرای موسیقی زنده بومی و …
• تجهیز خانه­ های بوم­ گردی برای اقامت و پذیرایی و … ، تقویت زیرساختها از جمله خطوط ارتباطی منتهی به روستا
• با استفاده از تبلیغات در سطوح گسترده و برگزاری تورهای گردشگری، جاذبه ­های طبیعی و فرهنگی ارزشمند موجود در روستا به مردم معرفی گردد.
• تعیین ظرفیت پذیرش گردشگران به روستا جهت کاهش آثار منفی صنعت توریسم بر زیست ­بوم روستا

منابع

• جهانیان، م. و زندی، ا، 1390. “اکوتوریسم”، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
• درام، ا. و مور، آ. 1387. مقدمه ‌ای بر برنامه ­ریزی و مدیریت اکوتوریسم، جلد اول، ترجمه محسن رنجبر، نشر آییژ.