پانزده سال اخیر به واسطه پیشرفت بسیار محسوس منظر پایتخت فرانسه، متمایز شده است. طرح فشرده احیاء و بازنگری محله های قدیمی و ساختمانهای حائز اهمیت برای شهر پاریس برنامه ریزی شده است، چنان که محله ماره (Marais) به عنوان یکی از چشمگیرترین این محله ها مطرح است.
مفهوم ارتقاء و نگهداری که تا دهه های 70 تنها به ساختمانها و بناها و برخی سایتهای ارزشمند اختصاص داشت، در زمینه تاریخی و جغرافیایی و حتی در نحوه عملکرد هم گسترش و توسعه یافته است.
این ایده های جدید در فعالیتهای احیاء و ارتقاء به تعداد زیادی از ساختمانها و مجموعه های شهری قرن 19 چون برج ایفل، ایستگاه قدیم راه آهن اورسه(Orsay) یا بنای تأتر شاتله (Chatelet) جلوه گر شده اند. اما تغییرات غالب، آنهایی بوده اند که اختصاصاً در مفهوم شهرسازی پاریس انجام شده اند.
طرح اشغال اراضی، مصوب سال 1977، با سیاست دقیق تعریض راهها و ایجاد مجموعه برجها و میل هایی که ساختار بافت شهری را بر هم زده و بیش از حد منظر آنرا مخدوش می کرد، به مخالفت برخاست. قوانینی مبنی بر حفظ خط سیر و سازماندهی فضاهای جمعی، ارتفاعات و مجموعه های موجود تصویب شده اند و منظر ساخت و سازهای جدید را تغییر دادند. بررسیهای اخیر طرح اشغال اراضی (POS)، موید آن است.
طرح عملیات عمومی ساماندهی نیز تحت همین قوائد ادراک شدند، با در نظر گرفتن آزادی مجاز وسعت اراضی مورد نظر، غیر از زون اخیر: کناره چپ رود سن. تلاشی مهم و خاص نیز در جهت تحقیق و پژوهش برای یک معماری با کیفیت توسط برگزاری مسابقات گوناگون انجام گرفته است.
ساماندهی چندین فضای جمعی
فعالیتی کاملاً جاه طلبانه به نفع فضاهای سبز صورت پذیرفته که از نتایج آن توزیع بیش از صد هکتار باغ و پارک در مناطق مختلف پایتخت است. پس از طی شدن یک قرن بدون ابداع و فعالیت در این زمینه، سه پارک جدید تولد یافتند: در ووژیرار (Vaugirard) پارک ژرژ براسان (Georges Brassens)، در لاویلت (La Villette) و در زمینهای قدیم سیتروئن (Citoën)، پارک برسی(Bercy) در آستانه افتتاح تولد است.
در همسایگی محله های مسکونی نیز، غالباً در چهار چوب عملیات ساماندهی دهها باغ و پارک خلق شده اند. به موازات آن، جنگلهای بولونی و ونسن، همچنین باغهای متعدد موجود، دلیل عمده عملیات ساماندهی و غنی شدن تجهیزات شان شده است.
در نهایت، یک سری عملیات جدید، موجب بهره برداری از تبدیل زیرساختهای راه آهن قدیم به مسیرهای پیاده روی ایجاد شده در محله های مسکونی شده است مانند طرح کاشت خط Ermond-Invalide، بخش Manin-Jorès، کناره خط قدیم بایستی، که عامل شکل دهی به بخش شرقی پیاده راه باستی – جنگل ونسن شده است.
یک فعالیت فزاینده و نگهدارنده در جهت ازرش افزایی، سایت رود سن و کانالهایش را که عنصری قوی در چیدمان و منظر شهر پاریس است، تحت پوشش قرار داده است. در کناره رود، پس از ساماندهی مجدد بنادر Saint-Bernard و Tournelle، اسکله ها در مرکز تاریخی احیاء شدند. در طول مسیر کانالها، بندر Arsenal، اسکله کانال Saint-Martin، اسکله های دریاچه La Villette و میدان Stalingrad، به باغ، فضای سبز و مسیر های پیاده تبدیل شده اند.
رسیدگی به فضاهای جمعی، منحصراً جهت رفاه حال عابرین پیاده، شامل حال خیابانها و میدانهای متعدد دیگری نیز در سطح شهر شده است؛ چه مکانهای حائز اهمیت مانند Hotel de Ville، فضای پیاده Les Halls و میدان Bastille، چه راههای جدید به وجود آمده در زون های ساماندهی یا مدرنیزه شده جهت ارتقاء منظر کاربردی آن. ندای تمدید شدن و تقویت این فعالیت در جهت ارتقاء کیفیت منظر و فضای شهری در پاریس به گوش می رسد.
احترام به سایتها و مناظر پاریس
کانسپت های شهرسازی شهر پایس، به خاطر محدود کردن خلاقیت، بیش از حد محافظه کار خوانده شده و مورد اعتراض قرار گرفتند. اما آزمایش انجام شده نشان داد که این ایده ها با خشنودی خود را در اختیار گوناگونی طرحهای معاصر معماری قرار می دهند. بسیارند آنهایی که امروزه بر این اعتقادند که این روش شهرسازی، مسیر را بر یک پیشرفت متعادل بافت شهر هموار کرده و مسبب خلاقیت های تحسین برانگیزی بوده است.
بنابراین، پاریس انتخابهایش را در زمینه خلاقیت های متعدد نسبت به سایتها و مناظر موجود حفظ خواهد کرد و این انتخابها در هر سطح داوری خواهند شد.
طرح اشغال اراضی به عنوان اصلی ترین نمود قانونی این مبحث، اخیراً مرور شده است. این طرح می تواند عامل ارتباط دهنده در بسیاری از محله ها جهت پاسخگویی به مشکلات موجود در آنها باشد؛ جلوگیری از توسعه و گسترش بیش از حد فعالیتها در مناطق مسکونی، مانند زون پیاده منطقه 2 یا نگهداری بهتر از بافتهای شهری حائز اهمیت، مانند بافت خیابانهای قدیم یا حواشی و باغهای اطراف.
با تمامی این احوال، این ارکان اصلی دخالت در شهر، نمی تواند به طور کامل با همه استثناء ها مخالفت کند. انفرادی بودن بعضی برنامه ها و خصوصیت فضایی که در آن اجرا می شوند، می تواند منتهی به ابداعاتی در مقیاس بزرگتر شوند، اما لازم است که این برنامه ها از نظر سایت و محوطه کاملاً استثنایی و دقیق باقی بمانند.
گسترش شبکه کاشت و فضای سبز
فعالیت آغاز شده در جهت ارتقاء فضاهای سبز دنبال خواهد شد. این فعالیت با هدف تأمین نیازهای ساکنین شهر پاریس، به سوی احیاء و تجهیز باغهای موجود سوق خواهد داد. در این مسیر، حتی اگر تعداد بسیار کم فضاهای قابل ساماندهی، مانعی برای اجرای برنامه محسوب شود، شهر پاریس خود را موظف می داند که تجهیزات و تأسیسات فضای سبز خود را تکمیل کند. خلق باغهای همجوار و در صورت امکان، فضاهای سبز وسیع تر، علی الخصوص پس از آزادی سلطه گران بزرگی مانند SNCF، در بخش شمالی شهر پاریس.
فعالیت موردنظر دیگر، ارتقاء و وسعت دادن به شبکه کاشت در فضاهای جمعی است. وجود درخت در خیابان و کوچه و بلوار و حتی در میدانها، علاوه بر اینکه عنصری نمادین در منظر زندگی محلی شهر پاریس است، فضایی لذت بخش را هم برای افراد پدید می آورد. به مسیرهای کاشت موجود، پیاده راههایی هم افزوده خواهد شد، چنان که پیاده راه پل روی دره Bastille به جای راه قدیم Auteuil و راههایی که محدوده آنها توسط درختان معین شده باشد.
این عملیات در برخی خیابانهای عریض و حتی در محله های جدید با خیابانهایی کم ارزش تر هم اجرا خواهد شد؛ بررسیهای در حال انجام در مورد خیابان ایتالیا از طرفی و در بخش Butte aux Cailles از طرفی دیگر، نمایش این توضیح هستند. مسیرهای سبز با تأکید بر مکان باغهای عمومی یا خصوصی موجود و نیز روی مسیرهای سبز، توسعه خواهند یافت؛ چنان که در منطقه 13 پیشنهاد شده است. این مسیرها در نهایت به مسیرهای ایجاد شده در مقیاس ناحیه ای پیوند خواهند یافت.
تقویت عمل ارزش افزایی به فضاهای جمعی
عمل ارزش دهی به فضاهای جمعی، که گسترش کاشت و گیاه کاری در آن تنها یک عمل تکمیل کننده محسوب می شود، توسعه خواهد یافت. زیباسازی کناره های رود سن و کانالهای آن – هدف قدیمی و اصلی سیاست شهرداری – در قالب خلق فضاهایی جهت پیاده روی و تفریح اجرا خواهد شد.
تجهیزات “بندری” که مطابق برنامه ریزی طرح اشغال اراضی گسترش می یابند، در شرق، بالای پل Tolbiac و در غرب بالای پل Garigliano، عوامل برقراری آرامشی خاص خواهند بود تا دخالت و ورود خود را در سایت تثبیت کنند و با مبارزه با کوچکترین و جزئی ترین مزاحمت و آلودگی صوتی، شرط لازم برای فعالیت خود را فراهم کنند. در بخش مرکزی، احیاء اسکله ها دنبال خواهد شد و مکانهایی هم انتخاب خواهد شد تا دسترسی آنها با محله های کناره ای به بهترین نحو برقرار گردد.
عملیات بزرگ مقیاس شهرسازی همجوار با رودخانه، امکان خلاقیت های مهمی را ایجاد خواهند کرد: پس از خاتمه پروژه ناحیه Citroën، که بر اساس آن، پارک بدون مانع و بریدگی تا لبه آب گسترده می شود، نوبت به عملیات Bercy و کناره چپ رود سن خواهد رسید. این دو طرح در شرق پایتخت، زمینه ساز پروژه بزرگ تعریض معابر ارتباط دهنده شهر و رودخانه خواهند بود.
برنامه های جدید دیگری هم با هدف ساماندهی معابر و مسیرها اجرا خواهد شد که نمونه آن خیابان Champs-Elysées است. در مقیاسی فراتر از تعریض و تغییر معابر در جزئیات، برنامه های کلی تر اصلاح و بهسازی خیابانها و میادین – حتی تا بی اهمیت ترین آنها – نیز در دست اجراست. دلیل عمده این برنامه، از میان بردن هر گونه تضاد و تعارض میان بخشهای مختلف شهر است، چنانکه بخشهای مهم و شیک تماماً کانون توجه قرار می گیرند و بخشهای دیگر صرفاً کارکرد خدماتی دارند.
تمامی این فضاهایی که از شهر از میان آنها خوانده می شود، همانطور در زندگی روزمره ساکنین آن مهم هستند که در منظر آن؛ این فضاها به میراث شهر پاریس متعلق هستند، چنانکه فضاهای لاینفک ساخته شده اطراف شان. در این فضاها، یکی از مهمترین و ضروری ترین اصلاحات، کاهش حجم اتومبیل پارک شده در آن فضاهاست.
یک برنامه ریزی مجموعه ای؛ متأثر از برنامه طرح شده برای قلمرو کالبدی پاریس که طرح اشغال اراضی طبق آن ایجاد تصمیم گیری شده بود، برای آن در نظر گرفته خواهد شد که نهایتاً به یک طرح هادی منتهی می شود. با توجه به حجم عظیم فضای موردنظر و تجهیز آن موردنیاز رای اجرا، این طرح باید کاملاً واقع گرا بوده و بر دخالت برنامه های کوچک حفظ و نگهداری و یا مدرنیزاسیون تأکید کند. بودن در نظر گرفتن شکل اصلی که این طرح می تواند داشته باشد، چند نکته مهم می تواند بر آن تأثیر داشته باشد:
- فرم و شکل کلی فضاهای جمعی، به طوری که تشخیص و کاربرد سهل الوصول داشته و در عین حال، مانع تراکم و ازدحام، سد معبر، سد منظره و این گونه مسائل باشد.
- اصلاحات شهری، به طوری که سهولت و کیفیت منظر مصالح را با محترم شمردن خصوصیات پاریس پیوند داده و در عین حال، مانع نوگرایی نباشند.
- فضاهای ایجاد شده برای افراد پیاده که عامل تلاشهایی چشمگیر خواهد بود: تعریف فضاهای جدید کنترل شده یا مختص پیاده، پیشنهاداتی برای فضاهای جمعی معروف که در آنها همه گونه کاربر (پیاده و سواره) به طور همزمان حضور دارد؛
- نظافت، امنیت و پایداری و دوام ساماندهی این فضاها، که شرط لازم زندگی روزمره شهروندان و افراد مهمان در شهر پاریس است.
اطمینان از پیوستگی میان پروژه های در حال اجرا در پاریس از طرفی و مرز های شهر از طرف دیگر
برنامه های مداخله در شهر پاریس، خصوصاً آن دسته که در بخشهای مرزی شهر انجام می شوند، غالباً در رده تغییرات گسترده تر از مقیاس درون شهری جای گرفته و تا زمینهای همجوار هم گسترده می شوند.
بنابراین یک طرح بزرگ مقیاس لازم است، خصوصاً برای عملیات بلندپروازانه تر مانند کناره چپ رود سن و Aubevilliers-Villette. طرح فضاهای جمعی، پشتوانه اینگونه عملیات بوده و به دنبال راهکارهای چند جانبه ای می گردد که بتوانند جوابگوی اهداف نواحی مورد بحث باشند.
اینگونه پیوندها قبلاً هم در پروژه های موجود میان شهر پاریس و نواحی و دهستان های محلی اطراف مطرح شده بود، خصوصاً آنهایی که مشمول عملیات شهرسازی نیز می شده اند.
این گام به پروژه های آینده سایت رودخانه سن و کانالهای آن نیز بسط داده خواهد شد، مخصوصاً کانال Ourcq، همچنین ارتقاء فضاهای جمعی اطراف و رودهای شهر پاریس و نیز در طول مسیرهای پیاده روی تا بالادست زمینهای پاریس مانند امتداد مسیرهای T.G.V Atlantique.
این مطلب قبلاً در دو بخش مجزا در “شماره های ۵ و 6” نشریه اینترنتی منظرآنلاین در تاریخ ۱۵ تیر و 15 مرداد ۱۳۸۶ منتشر شده و به دلیل تغییر رویکرد وب سایت نشریه، در سایت معمارمنظر باز نشر می شود.
